Natuurkunde behoorde in mijn vroege schooljaren niet tot mijn favoriete vakken. De manier waarop het vak werd onderwezen, was daar voor een groot deel debet aan. We kregen ooit van een docent het vak, waarbij hij vragen uit een boek dicteerde en daarna de antwoorden ook dicteerde. Er werd minimaal uitgelegd, en van ons leerlingen werd verwacht dat wij bij repetities de vele antwoorden zo letterlijk mogelijk zouden weergeven. Er kwamen geen praktijkvoorbeelden voor. Voor mij kwam de ommekeer toen een onderwijzer in een hogere klas zich kon verplaatsen naar de leefwereld van ons jongeren. Hij legde nauwkeurig iets uit, waarvan velen weten dat het zo is, maar waarvan een kleiner aantal personen weet, waarom dat zo is. Hij legde uit waarom een ijzeren spijker van 10 gram nadat die in een rivier wordt gegooid direct naar de bodem zinkt en daar blijft, en daartegenover waarom een mede van ijzeren platen gebouwd schip van 10 duizend kilo, dus 10 miljoen gram bij zijn eerste tewaterlating het water inrolt, en daarop blijft drijven. Zijn uitleg, waarbij hij dure termen achterwege liet en neerdaalde naar de belevingswereld van ons jongeren net boven de 10 jaar, heeft grote indruk op mij gemaakt en later mijn wijze van onderwijs geven tot op de universiteit sterk beïnvloed. Ik zal daarom tijdens mijn colleges de processen en mogelijkheden van watervallen voor een groep studenten uit Nickerie anders benaderen, dan bij een groep uit Balling Sula. Het gebrek aan natuurkundig inzicht heeft in de maatschappij wel grote gevolgen. Op vele trucks staat er 10.000 kilogram als maximum vracht. Een deel van de huidige vrachtwagen chauffeurs gaat er daarbij nog steeds van uit dat ze 10 kubieke meter van welk product dan ook mogen meenemen. De 10.000 kilo gaat wel op voor 10 kubieke meter water, maar voor 10 kubieke meter zand is dat 17.000 kilo en voor een blok van 10 kubieke meter zwarte marmer is dat 31.000 kilo. Als daarbij de truckbanden, gemaakt voor 15.000 kilo, eerder slijten, is dat dan niet de fout van de vrachtrijder, maar volgens hem van de bandenverkoper. Wanneer een auto uit de bocht vliegt, al of niet met slachtoffers, is dat ook een stuk natuurkunde. Als een paal of mast omvalt, is dat een natuurkundig verschijnsel op gang gebracht door een product van de natuur, het wezen Homo Sapiens, maar niet geheel beheerst door dat wezen. Als een houttruck of een tankwagen uit de bocht vliegt of omkantelt, en in brand vliegt, is dat een natuurkundig verschijnsel. Het lijkt mij zinvol om dit nader toe te lichten.
Een van de eerste en belangrijkste natuurwetten houdt in dat een lichaam bij ontbreken van invloeden van buiten zal volharden in de bewegingstoestand en de bewegingsrichting waar het in verkeert. Dat betekent dat een stilstaand object zal blijven stilstaan als er geen invloeden van buiten op worden uitgeoefend, als bijvoorbeeld duwen, maar ook dat een bewegend object bij ontbreken of bij een minimale weerstand, zoals in de ruimte, in dezelfde richting zal blijven bewegen, en als het moet miljoenen kilometers. Als een houttrekkerstruck met houtblokken rijdt, zijn dat 3 objecten in beweging 1. De trekker, waar de motor en draaibare wielen in zitten.2. de oplegger met vaste wielen, voor het plaatsen van de vracht en. 3. de houtblokken, die indien zij goed zijn vastgezet een geheel vormen met de oplegger, anders niet. Op een rechte weg vormen ze een drie-eenheid. Bij het naderen van een bocht maakt de trekker eerst de bocht, waarna de oplegger en de houtblokken volgen. Als een houttruck de brug over de Surinamerivier bij Beekhuizen richting westen naar Paramaribo afdaalt en de rotonde oprijdt, zal de trekker als eerste van de drie-eenheid de bocht naar rechts bij de rotonde maken, dus naar het noorden. Het hout en de oplegger kunnen bij hoge snelheden echter volharden in hun vaart naar het westen, Saron, en kunnen daarbij de veel lichtere trekker meenemen, naar de huizen en de percelen naast de rotonde. Dat is reeds meermalen gebeurd ! Nog erger wordt het als de houtblokken niet goed waren vastgezet en zij individueel hun weg naar het westen voortzetten, ongehinderd door een cabine. Dit kan dus bij hoge snelheden ook gebeuren op een doorgangsweg, dus op de Martin Luther Kingweg of Indira Gandhiweg in een bocht die niet eens scherp hoeft te zijn. Ik heb ook meegemaakt dat houtblokken op een truck zo veel langer en zwaarder waren dan de truck zelf, dat ze bij een kleine berghelling de truck cabine van het wegdek af omhoog lichtten en zelf op de weg kwamen. De chauffeur was daarbij zwevend in zijn cabine tussen hemel en aarde. Ook dat is een gevolg van gebrek aan kennis van natuurkunde. Voor tankwagens zijn er nog grotere gevaren. Een tankwagen voor water (brandweer, watervoorziening), of brandstof, bestaat veelal uit twee delen, het tank-gedeelte en de trekker/cabine. Bij het maken van een bocht kan het ook gebeuren dat het tankgedeelte rechtdoor wil, terwijl de besturing in de cabine naar links wil afslaan. Hier kan ook nog een bijzondere situatie ontstaan. Een volle tank is een vaste, zware eenduidig reagerende massa. Een lege tank is ook een eenduidig reagerende massa. Een halflege of een half volle tank gedraagt zich anders. Terwijl de cabine naar rechts gaat, gaat de losse vloeistof nog enkele seconden rechtdoor, omhoog, of omlaag, en komt tegen de wanden van de tankwagen terecht. Deze lading kan de richting van de truck veranderen, de wagen laten omvallen, en ongelukken veroorzaken, zeker bij de afdaling vanaf bruggen en bergen. Het ontwijken van gaten in een wegdek, inhalen van gelijksoortig drivers, maar ook voor het willen aanrijden van een hert of pingo voor een smakelijk stuk vlees later op die dag, heeft ook tot omkantelen geleid. Chauffeurs van houttrucks, water- en brandstoftrucks horen deze zaken te weten. Voor de gewone burger is deze informatie van belang, om als het niet hoeft, niet dicht achter of dicht voor een van dit type vracht wagens te rijden, zeker niet nabij afdalingen van bergen en bruggen, met kort na de afdaling verplichte of vrije bochten, en vooral niet bij rotondes. Deze ongelukken zijn voor maximaal 49% terug te brengen tot de natuur en minimaal 51% door de mens. Natuurkunde docenten, u heeft dus ook een taak in verband met de statistische levensverwachting van ons Surinamers. Als chauffeurs instructies hebben gekregen, hoe te rijden met vrachtwagens, en toch dit soort risico’s nemen, om later alsnog op tijd op een feest, bij een voetbalwedstijd Real Madrid-Barcelona, of bij de sopiewinkel te zijn, wil ik hen adviseren: “No rij lek’ wan planeet”. De chauffeurs moeten voor de betreffende naam van de planeet maar invullen een van de volgende ook in de natuurkunde bekende planeten, Mars, Venus of Mercurius.
Drs. E.G. Monsels
