Bij de actuele gebeurtenissen rond de machtsgreep in Zimbabwe, waarbij het leger het zachte vertrek van President Robert Mugabe heeft geëist, wordt noch in de nationale en noch in de internationale pers met geen woord gerept over de legendarische vrijheidsstrijder, Joshua Nkomo. De jongeren zullen allicht de indruk krijgen dat de onafhankelijkheid van de toenmalige Britse Kolonie Rhodesie, thans Zimbabwe, slechts aan Robert Mugabe en zijn partij toegeschreven moet worden. Niets is minder waar. Ik was in die periode actief in de Volkspartij en heb in dat kader veel gelezen over de vrijheidsbewegingen in de ontwikkelingslanden. Joshua Nkomo was een van de vrijheidsstrijders die mij erg geboeid heeft, vanwege zijn ideologische benadering van bevrijdingsvraagstukken, maar ook vanwege zijn lichaamsbouw. Ik vergeleek Nkomo qua spreekvaardigheid en postuur met hoofdkapitein Anduani van het dorp Alasabakka aan de Sarakreek. Ik zal samenvattend aangeven wie Nkomo was als ook het traject dat hij gevolgd heeft tot zijn dood. Hoewel ik in mijn dagboeken van die periode ben gaan neuzen, wat voor informatie ik over deze vergeten leider kon vinden, heb ik ook veel bruikbare informaties van Wikipedia kunnen halen. Een ware refreshment voor mij.
Joshua Nkomo is geboren in 1917, het jaar van de 12 Oktober Revolutie in Rusland. Geen wonder dus dat Joshua Nkomo in zijn studenten periode op de universiteit Hare in Zuid-Afrika, uitgroeide tot een dogmatische marxist. Reeds op de middelbare school droomde hij van een onafhankelijk Rhodesie. Hij ontmoette onder andere Nelson Mandela op de Universiteit in Zuid-Afrika. Na zijn studie ging hij in de vakbeweging, omdat hij het belang van het proletariaat wilde dienen. In de jaren vijftig van de vorige eeuw richtte Nkomo de Nationale Democratische Partij, de NDP, in Rhodesie op. Kort daarna in 1960 sloot Robert Mugabe, die zeven jaar jonger was/is dan Joshua Nkomo, zich aan bij de NDP van Nkomo. De partij heeft een korte levensduur gekend, voornamelijk omdat die door de blanke regering werd verboden. Kort daarna richtten Joshua Nkomo en Robert Mugabe de Zimbabwe African People Union, de ZAPU op. Ook de ZAPU, zou in 1964 door de blanke regering worden verboden. Toch ging de ZAPU ondergronds door met het verzet, democratisch als ook gewapend. Het eerste verraad door Mugabe gepleegd tegen Nkomo, zou zich in deze periode van het verzet aandienen. Robert Mugabe zou zich niet om ideologische argumenten afscheiden van Nkomo en de ZAPU, maar om ‘strikt’ etnische reden. Joshua Nkomo behoort tot de stam Ndebele en Robert Mugabe tot de Shona stam. Het zou later blijken dat het bij Mugabe primair gaat om de macht in de partij en in het land na de overwinning.
We zien verder dat Robert Mugabe zich toen aansloot bij de Zimbabwe African National Union, de ZANU van N. Sithole. Reeds in 1975 pleegde Robert Mugabe een coup binnen de ZANU. Hij nam toen de leiding van die partij over van de oprichter Sithole. Met de overname van de ZANU door Mugabe, werd de rivaliteit tussen Nkomo (ZAPU) en Mugabe (ZANU) manifester. Het kwam enkele keren zelfs voor, dat met name Nkruma van Ghana en andere leiders in Rhodesie, hebben moeten bemiddelen tussen de twee rivaliserende groepen: ZAPU en ZANU. Maar Mugabe was / is een machtswellusteling en bovendien is hij niet zo een dogmaticus als Nkomo. Wie de praktijk van de linkse stroming kent, zal dit wel begrijpen. In 1979 zouden Nkomo en Mugabe na externe bemiddeling toch een verbond sluiten. De ZAPU en de ZANU werden gefuseerd tot het ZANU-Patriottisch Front, de ZANU-PF. De verkiezing van 1980 werd door de ZANU-PF groots gewonnen.
Rhodesie werd onafhankelijk onder de naam Zimbabwe. Zimbabwe kende toen nog het parlementaire stelsel (Westminster model), met een President als Staatshoofd en een Premier als Regeringsleider. Robert Mugabe, die de regering formeerde, nam Joshua Nkomo niet op in de regering. Instede daarvan lanceerde hij in 1982 een complottheorie om Nkomo volledig uit te schakelen. Volgens Mugabe zou Nkomo een complot tegen zijn regering smeden. Als reactie op dit gefabriceerde complot door Mugabe, werden de strijders van Nkomo, de zogenoemde “vijfde Colonne”ontwapend. Onder de stam van Nkomo, liet Mugabe zijn strijders een ware slachting (genocide) aanrichten. Meer dan 20.000 aanhangers van Nkomo werden toen vermoord.
Joshua Nkomo wist te vluchten naar Groot-Brittannië. Niettegenstaande de hierboven gestelde onkameraadshandelingen door Mugabe naar Nkomo toe, keerde hij, weer, na bemiddeling terug naar Zimbabwe. Hij werd, meer in ceremoniële termen, tot Vicepresident benoemd door zijn aartsrivaal, juist ja, Robert Mugabe. De forgotten vrijheidsstrijder Joshua Nkomo stierf op 1 juli 1999. Nkomo de geschiedenis spreekt je al vrij, mijn innige kameraad.
Bert Eersteling
