Een gangbare omschrijving van ‘’ het probleem’’ is het ervaren van een afwijking (discrepantie) tussen wat bestaat en wat gewenst is, waarvoor geen directe oplossing voorhanden is. Op het moment dat ons probleem is opgelost, is alle koppijn verdwenen. Maar ook dit mooie verhaal klopt niet. Immers, de oplossing van een vraagstuk waarvoor wij staan roept maar al te vaak een nieuw probleem op. Zo iets als het realiseren van een gesteld doel, waarna direct een verderliggende doelstelling zich aandient. Met problemen en doelstellingen zijn wij ons leven lang bezig. Onze slordigheid in het omgaan met problemen plaatst ons vaak voor een andere kopzorg: wij vinden de verkeerde oplossing voor de juist probleemstelling of wij zijn bezig aan het juiste oplossingsmodel, maar dan wel voor de verkeerde probleemaanduiding. Constateren wij een lekkage aan het dak dan wordt de vakman erbij gehaald. Na het verwijderen van de lekkende dakplaat blijkt dat enkele daklatten wegrotten. Een koppijn erbij. Zo gaat dat aanhoudend toe. De uitspraak:’’ ik wil hier geen problemen meer” is daarom zinloos. De bezorgdheid dat een ander probleem zich toch voordoet, wordt dan een nieuw psychisch probleem. Geen nood. Dankzij het steeds moeten omgaan met probleemsituaties blijven wij alert, waakzaam, oplettend, maar ook steeds in beweging, terwijl de hersengolven gestaag opgaan. Probleemoplosser zijn en blijven is ons lot, ons leven lang. Tenminste, zo denkt de pessimist. Want problemen oplossen is ook de zingeving aan ons leven. De ondernemer kent als bedrijfsmanager geen moment zonder werkvraagstukken. Dat houdt hem voortdurend op scherpte. Handenarbeid en hersenwerk vullen ons leven, zij gaan onafscheidelijk samen, ook voor de kantoorwerker, die handen en hoofd in de taakuitoefening moet gebruiken. Wie een probleem heeft, iets als probleem ervaart, is de probleemhebber. Vaak is hij/zij ook de probleemoplosser. Maar even vaak is hij aangewezen op een andere persoon die hem uit de brand moet helpen. Dikwijls geven wij elkaar een goed advies. Dat is dan een vorm van geestelijke beschavingsarbeid.
Op de werkplek heeft de bedrijfs-of ambtelijke manager een storend vraagstuk, een probleem van formaat. Een ervaren werknemer legt een goed oplossingsmodel voor. Neen, zegt de hoogste baas, dat zal niet werken. Einde adviesverhaal. Wat gebeurt vervolgens? De manager trekt een consultant aan, die na zijn probleemanalyse met min of meer hetzelfde oplossingsmodel komt opdagen. Nu klopt het alleszins. Waarom? Zodra geld betalen voor een advies er aan te pas komt, wordt het advies zinvol. Dat is onze ongerijmdheid. Het eerdere kosteloze advies van gelijke aard en gehalte is veroordeeld tot de prullenmand. Maar vervolgens moet de oplossing uitgevoerd worden. Dat wordt zo vaak om allerlei redenen niet gedaan. Het leren omgaan met het probleem, het ongerief, de koppijn is vaak ook onze manier van probleemoplossing. Omgaan met de misere raakt bij de probleemhebber dan ingebakken. Die gaat eraan wennen. In het gezinsleven wordt ouderschap op de proef gesteld. Iedere dag brengt weer een ander probleem in huis voort. Als ouders worden wij overstelpt met problemen om ons heen. Geen burger in ons land die enige verantwoordelijkheid te dragen krijgt kan bestaan zonder problemen. De overheid is de sterspeler op het veld van problemen. Een voorbeeld: elkaar opvolgende regeringen hebben op het gebied van nationale vrije dagen een probleem voortgebracht. De overheid wil nu af van haar eigen misslag: verminderen van het aantal nationale vrije dagen. Er wordt voor dit vraagstuk een commissie ingesteld die na ampele studie met een saneringsvoorstel komt. Tot onze stomme verbazing vraagt de commissievoorzitter zich recentelijk in het openbaar af, wat met deze adviezen verder gedaan is of zal worden. Wat is hier aan de hand? De oplossing ter vermindering van het aantal nationale vrije dagen is een probleem op zich geworden voor de overheid. Wie is bereid in te leveren? Zaken van bovenaf opleggen ligt politiek zeer gevoelig. Nog een voorbeeld : het overheidsaparaat is decennia lang ernstig misbruikt door politieke partijen. De personeelsuitgaven zijn onhoudbaar hoog geworden. Zelf onder redelijk tot goede economische omstandigheden heeft geen regeringsleider de moed opgebracht het saneringsproces op gang te brengen, terwijl oplossingsmodellen voor het verminderen van het personeelsbestand voorhanden lagen. De oorzaak? Het finale probleem voor de overheid lag (en ligt) in de aangedragen oplossing zelf: politiek zeer gevoelig. Maar ook het instrument voor de beloning van partijloyalisten , het overheidsapparaat, komt overigens ook weg te vallen, zonder daartegenover een alternatief achter de hand te hebben.
Zeer waarschijnlijk zijn wij als hier gevestigde burgers volgelingen geworden van de wet van de stimulerende wanorde die leert dat chaos ook zijn eigen charme heeft. Want het blijft toch maar onbegrijpelijk dat zoveel goede adviezen en aanbevelingen van uiteenlopende aard niet opgevolgd worden om aan zoveel problemen van de dag het hoofd te bieden. Maar waarom getreurd? Iedere oplossing schept toch weer een nieuw probleem? Als wij al onze problemen maar uitstellen, gaan zij meestal toch vanzelf over? Waarom dan dat gezeur over de probleemoplossing? Economen beschuldigen nu de politiek van alle kanten, terwijl zij vergeten dat elk politiek probleem een economisch probleem is zonder oplossing. Als economen verkondigen zij zoveel, terwijl ook zij voor onze economie zoekende zijn naar de heilige graal die tot heden niet gevonden is. De welvaart is altijd zichtbaar, maar het welzijn heeft betrekking op geestelijke voldoening en het welbevinden, en die hebben wij tot heden niet ervaren. Alle zelfverheerlijking van voormalige regimes ten spijt.
Stanley Westerborg
Organisatieanalist
