Op 25 mei is afscheid genomen van een politiek van arrogantie, leugens, nadelige keuzes en verkwisting. De nieuwe regering heeft de opdracht om Suriname weer op te bouwen. Het is tijd om vooruit te kijken en niet teveel in de achteruitkijkspiegel. Wraakgevoelens dragen niet bij aan de opbloei van Suriname. Maar de zondaars – foute politici en bestuurders – mogen uiteraard niet ‘vluchten zonder dat iemand hen achtervolgt’.
Even leek het erop dat Suriname gespaard zou blijven van een grote Covid-19 uitbraak. De teller bleef steken op 10 besmette personen, maar dat was de stilte voor de storm, want het virus trekt nu als een tsunami over het land, nadat het via de poreuze riviergrenzen is binnengeslopen. Door Covid-19 is het verkeer van mensen en geld stilgelegd. Het gevolg is dat mens en economie in een depressie raken. De motor van de economie sputterde al hevig voor Covid-19 en airbags – stabilisatiefonds of kasreserves – ontbraken om onvoorziene klappen op te vangen. Door Covid-19 is de motor van de economie nagenoeg stilgevallen en storten huishoudens als kaartenhuizen ineen.
Voor Covid-19 blijft het parool preventie: hoest of nies niet in iemands gezicht, houd afstand, was je handen regelmatig met zeep of alcohol, blijf thuis als je grieperig bent, zorg voor goede ventilatie, werk zoveel mogelijk thuis, vermijd drukke plekken en massabijeenkomsten, vooral in gesloten ruimtes. De overheid moet iedereen laten testen die klachten heeft die passen bij het nieuwe coronavirus en besmette personen moeten worden geisoleerd. Ongeveer 3 op de 100 besmette personen gaan dood door het nieuwe virus en die 3 zijn vooral 70plussers met overgewicht of onderliggende ziektes. Voor de schoolgaande en werkende bevolking is Covid-19 niet dodelijker dan de gewone griep, maar die zitten wel thuis. Degenen die bescherming nodig hebben zijn ouderen en zorgwerkers. Mogelijk ‘verdwijnt’ Covid-19, net als de gewone griepgolf, na de grote regentijd, die loopt tot medio augustus. Het is dus afwachten.
Maar met de economie kan niet worden afgewacht. De overheid moet actief sturen, anders vallen er straks meer doden door armoede dan door Covid-19. De beste medicijn om een economie uit een depressie te halen is de bekende keynesiaanse ingreep: LAAT GELD ROLLEN. Maar wel met beleid. Dit is niet hetzelfde als smijten met geld. De overheid moet bedrijven de helpende hand bieden. Nu is het moment om dat te doen, want sinds de verkiezingen is het optimisme en het vertrouwen in de toekomst weer toegenomen, ondanks Covid-19. Bedrijven en consumenten die investeringen hadden uitgesteld vanwege het wanbeleid moeten worden gestimuleerd om weer geld uit te geven, waardoor de vraag naar goederen en diensten zal toenemen en de motor van de economie weer gaat draaien en de werkgelegenheid omhooggaat. De overheid moet bijdragen aan lage productiekosten voor bedrijven en helpen bij het ontwikkelen van afzetmarkten in binnen- en buitenland. De loonbelasting moet omlaag zodat consumenten meer te besteden hebben. Bedrijven die gericht zijn op productie en importvervanging moeten alle ondersteuning krijgen. Voor hen moeten bureaucratische obstakels worden opgeruimd.
De overheid moet afslanken en haar begroting strakker maken. Maar om de economie weer op gang te brengen moet niet worden bezuinigd, maar juist geld worden uitgegeven. In economisch jargon heet zoiets vraagstimulering. Stel: een bedrijf geeft 100.000 dollar uit, omdat het meer goederen of diensten wil produceren. Door deze investering ontstaat een vraag naar bouwvakkers, loodgieters, toeleveringsbedrijven, consultants, etc. Deze 100.000 dollar is dus het inkomen voor andere mensen en het is voorstelbaar dat die mensen 75% van hun inkomen weer besteden in de horeca, kapsalons, winkels, sportscholen, aan schoonmaaksters, grasmaaiers, klusjesmannen, etc. In de 2e ronde leidt dit dus tot 75% van 100.000 dollar en dat is 75.000 dollar aan uitgaven. Dit is dan weer het inkomen voor anderen. In de 3e ronde is dan 75% van 75.000 en dat is 56.250 dollar uitgegeven, en in de 4e ronde 42.188 dollar. Dus die investering van 100.000 dollar is als een sneeuwbal gaan rollen en heeft alles bij elkaar opgeteld in vier rondes het nationale inkomen (het bbp) met meer dan 270.000 dollar verhoogd. Dit is het fameuze multipliereffect. De waarde van de investering van 100.000 is vermenigvuldigd (multiplied) met een waarde van 2,7. Zo trek je een economie uit het moeras. Een geldinjectie van de overheid kan zich zo dubbel en dwars uitbetalen. De overheid moet er wel voor zorgen dat het geld niet weglekt naar het buitenland en dat het blijft rollen in Suriname. Dat levert banen op.
Het stilleggen van het busvervoer vanwege Covid-19 is een voorbeeld van hoe het niet moet. Er is veel vraag naar goedkoop vervoer (mobiliteit is zelfs een mensenrecht). Bussen zouden moeten kunnen rijden, mits er voldoende ventilatie is, mondkapjes verplicht zijn en de bus maar voor de helft wordt gevuld. Een verdubbeling van de ritprijs vanwege de hygiënische maatregelen is redelijk. Deze prijsaanpassing zal nog veel lager zijn dan een taxiprijs. Consumenten zijn dan tevreden en de buschauffeurs hoeven ook niet meer somber te zijn, want ze kunnen weer aan het werk, en ze kunnen weer geld uitgeven aan de marktverkoper, de kapper, de kleermaker, de worstverkoper, etc., en die lieden geven vervolgens het geld weer uit en zo verder. Het is een kleine multiplier waar iedereen blij van wordt. Hetzelfde geldt ook voor andere groepen, zoals de kleine landbouwers.
Veel bedrijven hoeven niet dicht vanwege Covid-19, als ze zich maar strikt houden aan de hygiënische voorschriften en temperatuurcontroles doen. Dit werkt beter dan een avondklok en een gevangenisachtige lockdown. En het is ook beter te handhaven, want de overheid hoeft dan alleen de bedrijven te controleren en de plekken waar veel mensen bij elkaar kunnen komen, in plaats van een compleet verarmd volk op te sluiten en te bewaken. Soepele lockdowns werken goed in landen met een gehoorzame of goed opgeleide bevolking en een overheid die een grote zak geld heeft om de motor van de economie van brandstof en zuurstof te voorzien. In arme landen slaat door een strenge lockdown de motor van de economie direct af door geldgebrek, waardoor mensen chaotisch gaan bewegen.
Suriname heeft geen geld om de economie te stimuleren. Dat is nu het probleem. Het land kampt met een groot begrotingstekort en een grote schuld. De lokale banken hebben ook geen goedkoop geld om uit te lenen. De nieuwe regering zal zo snel mogelijk de schulden moeten saneren en waar mogelijk kwijtschelding vragen. Ze zal op zoek moeten gaan naar buitenlandse partners die willen komen investeren. Investeerders moeten worden gelokt met lage productiekosten, goede winstverwachtingen en afzetmarkten. Vertrouwen is erg belangrijk. Hierbij hoort een type politici dat eerlijk, bekwaam en daadkrachtig is. Suriname moet wegblijven van het socialisme of het communisme enerzijds en het ongecontroleerde kapitalisme anderzijds. De middenweg is kapitalisme met beleid. Kapitalisme en democratie moeten samenwerken, zonder elkaar in gevaar te brengen. De overheid moet het paard in toom houden en corrigeren, zodat het niet op hol slaat en excessen worden voorkomen.
Het wordt geen makkelijke job voor Red Su Chan en zijn team; het wordt misschien wel de moeilijkste uit de Surinaamse geschiedenis. Maak je borst maar nat. De nieuw leider moet op minstens zes borden tegelijk schaken. Hij moet zorgen voor a. een evenwichtige overheidsbegroting, b. schuldsanering, c. verhoging van de productiecapaciteit en werkgelegenheid, d. een stabiele, evenwichtige koers, e. een sociaal vangnet en f. het onder controle brengen van Covid-19. Maar de show moet doorgaan. De economie heeft snel meer pk nodig, anders wo dede ini a film.
D. Balraadjsing
