Burgerlijke uitzonderingstoestand

De media melden “De regering wil burgerlijke uitzonderingstoestand uitroepen”. Dit gaat viraal de wereld in met de vraag ” wat houdt burgerlijke uitzonderingstoestand in en wat is het doel ervan”. Een bekend adagium is ” nood breekt wet”. Kort gezegd: “men kan afwijken van afspraken vanwege bijzondere omstandigheden”.

Noodrecht en noodtoestand zijn in het algemeen: “Het afwijken van het normaal rechtsstelsel vanwege buitengewone omstandigheden”. In dit kader wil ik volstaan om de begrippen noodtoestand en uitzonderingstoestand als synoniem te gebruiken omdat Staatsrechtsgeleerden met veel recht de opvatting verdedigen dat ” uitzonderingstoestand” de verzamelnaam is voor meerdere rechtstoestanden die kunnen gelden in tijd van nood en dat de noodtoestand slechts één daarvan is. In staatsrechtelijke literatuur is het geen uitzondering dat uitzonderingstoestanden in vele verschijningsvormen en verschillende benamingen voorkomen. In Suriname hebben wij al kennis met de betekenis​            en zelfs lijfelijk ervaring met de noemers, avondklok, noodtoestand, uitzonderingstoestand, beleg, oorlogstoestand.  Deze begrippen komen niet alleen in het staatsrecht voor​ maar ook op andere rechtsgebieden waaronder strafrecht waar de term ” overmacht” breder en duidelijker in die wet is uitgemeten. 

Thans meent de Regering een uitzonderingstoestand binnen de grenzen van het Staatsnoodrecht te ervaren en geeft aan dat dit noodzakelijk is in het belang van de​             thans heersende mondiale gezondheids-crisissituatie van Covid-19​. In de grondwet staat​             dat de regering een uitzonderingstoestand mag uitroepen De regering mag dat alleen doen als het nodig is voor de veiligheid van ons land (de Staat) artikelen 23 en 99 tot en met 102​               met inachtneming van de artikelen 104, 105 en 106 (uitvoerende macht), Grondwet Suriname. Daarvoor moet de regering samen met De Nationale Assemblee een wet​         aannemen en dat in die wet moet staan wat burgerlijke uitzonderingstoestand betekent en om welke uitzonderingstoestand het gaat, de omgevingen, tijdsduur, aanvang en duur in dagen conform artikelen 69, 70, 72c. (wetgevende macht “dualiteit”​)​ Surinaams grondwet.  

Mij dunkt het dat de​ grondwetgever de toelichting aan de regering of bij aanname van een eventuele wet op Burgeruitzonderingstoestand aan anderen heeft overgelaten. 

In verband met de inwerkingtreding (de werkelijkheid moet worden afgewacht) van een dergelijk bijzonder rechtsregime is het wel van belang een onderscheid te maken tussen de noodsituatie (= feitelijke bedreiging van de staat) en de nood- of uitzonderingstoestand. In het Surinaams staatsnoodrecht wordt in dit verband veelal gesproken van buitengewone omstandigheden en/ of burgerlijke buitengewone rechtstoestand. In buitengewone omstandigheden kunnen buitengewone bevoegdheden worden uitgeoefend (die tijdens de normale rechtstoestand een sluimerend bestaan leiden). Indien een buitengewone bevoegdheid wordt toegepast, is voor het betreffende deel van het recht een buitengewone rechtstoestand ingetreden. De ‘buitengewone rechtstoestand’ vormt het rechtsgevolg als de voorwaarde ‘buiten gewone omstandigheid’ is vervuld. De buitengewone omstandigheden hoeven in de tijd niet volledig samen te vallen met het bestaan van en buitengewone rechtstoestand. Als voor het intreden van een buitengewone rechtstoestand een formeel besluit is vereist, dan ontstaat de buitengewone rechtstoestand (volgens de leer) later dan het moment waarop de buitengewone omstandigheid zich voor het eerst heeft gemanifesteerd. Zodra de regering overgaat tot hanteren van het begrip staatsnoodrecht of onderdelen daarvan en een stelsel van maatregelen afkondigt dat wordt ingevoerd omdat het voortbestaan van de natie of de nationale veiligheid en openbare orde in haar ogen bedreigd worden en de normale grondwettelijke middelen niet voldoende zijn om de situatie het hoofd te bieden, zullen er voor de samenleving voelbare gevolgen gelden.  Waaruit dit stelsel van maatregelen doorgaans zullen bestaan is echter vooralsnog niet duidelijk. Terugblikkend naar gevallen die zich in de praktijk in de voorbije jaren van uitzonderingstoestanden hebben bediend leert de ervaring dat tijdens die noodtoestand de meest  voor de hand vóórkomende maatregelen wel mogelijk  waren. Om enige algemene kenmerken van het rechtsregime dat tijdens die uitzonderingstoestand doorgaans gold, het volgende: ontbinding van het parlement, Opschorting van de toenmalige grondwet, verruiming van de bevoegdheden van overheidsorganen en centralisering van de macht, verschuiving van de beslissingsbevoegdheid tijdens een uitzonderingstoestand van de wetgevende naar de uitvoerende macht. Indien het parlement nog als medewetgever naderhand mocht blijven functioneren werden wetsvoorstellen van de regering vaak zondermeer door het parlement goedgekeurd, verregaande delegatie van wetgevende bevoegdheden kwamen de regering rechtstreeks toe, de regering had uitgebreide bevoegdheden om beslissingen te nemen en zelfs wetten, in de vorm van decreten of wetsbesluiten, uit te vaardigen.

Wat mag de samenleving nu verwachten? Houdt rekening met de volgende stringente maatregelen:

-in een uitzonderingstoestand mag de regering een aantal zaken in de grondwet anders aanpakken, de godsdienstvrijheid beperken GW art 18, een verbod stellen op de vrijheid van beweging en groepsvorming, het recht van vergaderen en betogen beperken, zonder toestemming van de bewoners de woning binnen dringen art. 17. 1.2.3 GW, uw brieven openen en uw telefoon afluisteren.

 De samenleving dient ervan doordrongen te zijn van het feit dat bij een eventuele aanname en afkondiging van een wet Burgerlijke uitzonderingstoestand er geen tijd meer bestaat om de vraag te stellen waar de legaliteit en op welk kader het optreden van de Grondwettelijke Gewapende machten zijn gestoeld.

Voor de ouderen in deze samenleving geldt “Our lessons learned” en voor zij die niet​        ouder dan 48 zijn “lessons to learn and to anticipate for future experiences”.

Josef Beck

(Gewezen docent Staatsrecht / Staatinrichting

Politieopleidingen)  

error: Kopiëren mag niet!