Montesquieu is al meer dan 200 jaar dood, maar hij is bekend gebleven vanwege zijn theorie over de scheiding der machten. Ook in Suriname heeft hij een plekje gevonden. De Surinaamse democratie is gefundeerd op drie pilaren – de uitvoerende macht, de wetgevende macht en de rechterlijke macht. Dit zorgt voor een evenwichtige verdeling van de politieke macht. Maar er zijn altijd personen die dit aanvallen. Het vreselijke experiment in de jaren tachtig in Suriname heeft aangetoond wat er gebeurt als de trias politica niet meer serieus genomen wordt. Een stelletje coupplegers trok alle macht naar zich toe, liet zich niet controleren door parlement en rechterlijke macht en gooide de grondwet in de prullenbak. Een kwaadaardige bloem kwam tot bloei in Suriname. De rechtsstaat verviel in een gruwelijke dictatuur. Het land kwam in handen van tirannieke bestuurders. Ze bleken uiteindelijk nutteloos voor het land. Er was ook terreur. Een dieptepunt was het monsterlijk bloedvergieten in december 1982. Pas na herstel van de rechtstaat, jaren later, kon het geamputeerde land weer lopen. De dagen van fysieke terreur waren voorbij, maar niet de angst, omdat de daders ongestraft bleven en hoge posities in het bestuur wisten te bemachtigen (de hoofdverdachte van het bloedbad heeft zich zelfs laten verheffen tot de hoogste positie in het land). De zogenoemde nationalisten uit het revo-tijdperk en hun ondersteuners baden thans in ongekende weelde. Ze hebben genoeg geld om hun maag duizend keer per dag te vullen, maar laten voedselpakketjes uitdelen om de lege magen van velen een beetje tevreden te houden. Ze doen zich voor als personen die ze niet zijn. “Net als hij die een dief is (maar dat ontkent) zich voordoet als iemand die hij niet is; hij hult zich in onwaarheid.” (De Upanishads, ca. 600 voor Christus.) De handelingen van de coupplegers hebben niet geleid tot verheffing van het volk. Integendeel, corruptie, devaluatie en zedenbederf hebben dankzij hen ongekende proporties kunnen bereiken. Dit proces van bederf zal door gaan zolang in Suriname verkiezingen gemakkelijk gewonnen kunnen worden door (1) populisme, (2) straffeloosheid, (3) corruptie en (4) zwart geld. In een zwakke rechtstaat komen de slechtste karakters aan de macht. Bescherming en versteviging van de rechtsstaat is daarom de enige hoop voor Suriname.
In de trias politica moeten de drie machten elkaar scherp onder controle houden. Daar hoort ook een onafhankelijke Centrale Bank bij. De Nationale Assemblee is weliswaar het hoogste staatsorgaan en in tegenstelling tot de rechterlijke macht wordt het gekozen door het volk; maar ook de macht van het parlement mag niet absoluut zijn. De rechter moet het parlement kunnen terugfluiten als het inbreuk maakt op de grondrechten van burgers. Parlementaire besluiten moeten worden getoetst door onafhankelijke, deskundige economen en juristen van achtereenvolgens de Centrale Bank en de rechterlijke macht. Het wetenschappelijke inzicht van zulke deskundigen is nodig. Het geven van absolute macht aan het parlement (of wie dan ook) is een recept voor onverantwoordelijkheid.
Het 8 Decembermoordenproces is een toetssteen voor de rechtsstaat in Suriname. In 2012 heeft de coalitie – door wijziging van de amnestiewet uit 1992 (hierna: zelfamnestiewet) – proberen in te grijpen in de lopende rechtszaak tegen de verdachten van de 8 Decembermoorden. Dat mislukte. De rechter verklaarde in de lopende rechtszaak de zelfamnestiewet ongeldig. In de grondwet (artikel 131, lid 3) staat – ik parafraseer – dat het verboden is om in te grijpen in een concrete rechtszaak. Verdachten mogen niet lukraak vrijuit gaan. Artikel 131 is een rem op machtsmisbruik.
Inmenging in een lopende rechtszaak druist in tegen het principe van de scheiding der machten. Het is een ernstige zaak en vereist vastberaden optreden. De grens tussen de drie machten mag niet onzeker zijn. De politiek mag zich niet bemoeien met de besluitvorming van de rechter en de rechter mag zich niet begeven in de politieke arena. In de onderhavige kwestie heeft de rechter zich correct gedragen, net als een goedgetrainde waakhond. De rechter is niet als een tamme poedel weggekropen voor de straathonden die op de stoel van de rechter wilden gaan zitten. Concrete rechtszaken zijn geen vraagstukken waarover politici beslissen en verantwoording moeten afleggen aan de kiezers. Alleen de rechter mag hier beslissen.
De politiek mag niet samenspannen om bepaalde personen immuun te maken voor het strafrecht. Nabestaanden zijn wanhopig en zoeken recht en waarheid. Politieke inmenging in een lopende rechtszaak voegt aan hun wanhoop onmenselijkheid en vernedering toe. Ook de rechten van verdachten die verklaren onschuldig te zijn, worden vertrapt door blokkering van hun recht op een eerlijke en snelle behandeling. Ze krijgen niet de gelegenheid om hun onschuld te bewijzen voor de rechter. Daarom mag men er trots op zijn dat de rechter de barbaarse zelfamnestiewet in het onderhavige proces ongeldig heeft verklaard. Als een volk vindt dat er moet kunnen worden ingegrepen in een concrete rechtszaak, dan moet het de grondwet oftewel de spelregels veranderen. Maar het is niet verstandig om politieke inmenging in lopende rechtszaken toe te staan. Dat zet de deur open om de rechtspleging te blokkeren en de waarheid te verdoezelen.
De coalitie maakt zich druk om de zelfamnestiewet, maar ze kan liever haar energie steken in het tegengaan van wanbeleid en verspilling en het bevorderen van openbaarheid van bestuur. Dat is belangrijker dan voorbarig amnestie willen verlenen aan personen nog voordat hun schuld of onschuld gebleken is. Na het afblazen van de zelfamnestiewet deed de coalitie alsof haar de middelen waren ontnomen om de natie te redden. Als de coalitie echt de natie had willen redden, dan had ze bijtijds de president en zijn peperdure governer naar het parlement gesommeerd om zich te komen verantwoorden voor de leegstromende staatskas. Dan had ze de president op tijd een flinke tik op de vingers gegeven wegens ‘slecht vaderschap’. Dan was de schade vandaag beperkt gebleven. Wat is nou het landsbelang om pal achter de belangen van enkele verdachten van meervoudige moord te gaan staan? Laat het parlement liever beleid maken om de criminaliteit te bestrijden in plaats van te proberen een lopende strafzaak te stoppen. Laat de rechter het 8 Decembermoordenproces naar eer en juridisch geweten afhandelen. De coalitie roept ook dat het strafproces een politiek proces is. Maar ze vergeet erbij te vermelden dat zij dit zelf tot een politiek proces heeft gemaakt door (1) toe te staan dat een hoofdverdachte in een meervoudige moordzaak zich kandidaat stelt voor het presidentschap en (2) door een hoofdverdachte in een meervoudige moordzaak te kiezen tot president. De rechter heeft zich niet gemengd in dat politieke proces.
De coalitie heeft ook geprobeerd om met artikel 148 het lopende 8 Decembermoordenproces te stoppen – artikel 148 kan worden gebruikt als de staatsveiligheid in gevaar is. Maar het gevaar voor de staatsveiligheid is nooit aangetoond. Wanneer geen bewijs wordt gepresenteerd ter ondersteuning van een stelling, dan is er iets mis met de stelling. De redenering had deze vorm: indien A, dan B; A, dus B. Indien artikel 148 wordt gebruikt, dan is er een gevaar voor de staatsveiligheid; artikel 148 is gebruikt, dus er is een gevaar voor de staatsveiligheid. Zonder deugdelijk bewijs is dit flauwekul. Maar onwetenschappelijke uitspraken kunnen imbecielen en fanatiek gelovigen wel aanzetten tot geweld. Gelukkig heeft misbruik van artikel 148 het 8 Decembermoordenproces niet kunnen lamleggen. De rechtsstaat is overeind gebleven.
Een andere poging om de zuurstof uit het 8 Decembermoordenproces te halen, is het Comité op het gebied van Dialoog, Waarheidsvinding en Verzoening. Het kon beter heten het Comité Doofpot. Het is nogal barbaars om onder ‘Waarheidsvinding’ te verstaan een door de verdachten ondersteund uitje en tête-à-tête met de hoofdverdachte in zijn buitenverblijf in het bos, terwijl de waarheid al grotendeels op het bureau van Vrouwe Justitia ligt. ‘Dialoog’ is een beetje lachwekkend; het wekt de indruk van een gesprek tussen de sluwe vos en de ijdele kraai. En ‘Verzoening’ klinkt ook niet oprecht; de herhaalde pogingen tot politieke inmenging in het 8 Decembermoordenproces hebben de natie eerder verscheurd dan verzoend.
Enfin, de geest van de witte man zal onrustig blijven rondspoken in Paramaribo zo lang als machthebbers zich niet aan de wet willen houden wanneer ze denken dat het nodig is en rechters willen dwingen om te doen alsof hun neus bloedt.
D. Balraadjsing (uit Nederland)
