Dit artikel gaat over bezetenheidstrance in het algemeen, en in het bijzonder bij kinderen. Het gaat niet over specifieke personen of gevallen die zich voordoen op scholen. Het gaat ook niet over vrijwillige en gecontroleerde bezetenheidstrance die optreedt binnen een rituele omlijsting. Het gaat hier om een verschijnsel dat door iedereen als afwijkend wordt beoordeeld. Wat nu volgt is basisinformatie over het verschijnsel en de aanpak.
Bij bezetenheidtrance zien we een kind dat duidelijk zichzelf niet meer is. Het is niet meer bij de les. Het lijkt helemaal veranderd. Dit wordt ervaren – door het kind zelf of de omgeving – als bezetenheid. De verstoring gaat gepaard met gillen, rennen, slaan, verlammingen, verontrustende visioenen, agressie, geheugenverlies of bewusteloosheid. Deze verschijnselen zijn niet het gevolg van alcohol of drugs. Het is ook geen medische aandoening zoals een epilepsie aanval. Deze omschrijving zal iedereen wel accepteren. Nu beginnen de problemen. De aanpak van bezetenheidstrance is afhankelijk van de inkadering. Er zijn drie kaders: traditioneel, religieus en medisch. In het traditionele model is de oorzaak van bezetenheid een zwervende geest die bezit neemt van het kind. De traditionele aanpak bestaat uit kruiden, ‘baden’ (reiniging) en rituelen om een ongelukkige of boze geest te kalmeren.
In het religieus (kerkelijk) model is de oorzaak een spirituele entiteit, zoals een demon of bakroe die moet worden uitgedreven (exorcisme). Soms is er een mix van beide verklaringsmodellen, soms is er hevige concurrentie tussen beide. In het laatste geval worden soms de vuisten naar elkaar geschud.
Religieuzen vinden het paaien van geesten achterlijk en slecht. Aan de andere kant kan uitdrijving door religieuzen gewelddadig uitpakken voor het kind. Kalmeren of uitdrijven van geesten is niet of nauwelijks effectief. Ze zijn symbolisch van aard. Symbolen (boze geesten, demonen, hekserij) worden bestreden met andere symbolen (rituelen, kruiden, amuletten). Ze kunnen misschien wel even geruststellen of herstellen. Maar het probleem blijft rondspoken in vicieuze cirkels. Vage angsten bij kinderen kunnen zelfs verergeren door de lens van bakroes, demonen of hekserij. De werkelijke oorzaken van de nood van het kind worden niet effectief aangepakt. Het medisch model ziet bezetenheidstrance als een reactie op stressvolle gebeurtenissen. Bezetenheidstrance kan zelfs een voorbode zijn van stoornissen op latere leeftijd.
Er is een stevig wetenschappelijk verband aangetoond tussen bezetenheid en traumatiserende ervaringen, zoals mishandeling (emotioneel, fysiek), seksueel misbruik, verwaarlozing, verlies van ouders, medische ingrepen, oorlog, geweld, extreme armoede. Dit gaat vaak samen met een verstoring van de relatie (hechting) tussen verzorger en kind.
De normale ontwikkeling van het kind loopt vast en door herhaalde trauma’s nog meer. De bezetenheidstrance wordt uitgelokt door iets (een trigger) wat te maken heeft met de traumatische ervaring. Het kind wordt overspoeld door gevoelens van dreiging en angst. Het kan geen kant meer op en raakt helemaal ontregeld. Als niet goed wordt ingegrepen, kan de verstoring stapsgewijs van kwaad tot erger worden. Een traumatische ervaring verhoogt de kans op een tweede en zo verder. Men wordt steeds opnieuw slachtoffer. Dit kan uitmonden in depressie, middelenmisbruik, risicogedrag (overgewicht, geslachtsziekten, vroege zwangerschap), kans op zelfdoding, relatieproblemen, werkproblemen, geheugenproblemen, horen van stemmen en nog veel meer. Deze stoornissen zijn het uiterste van een reeks dat begint met een eerste vroege stressvolle of traumatiserende gebeurtenis.
Dat de nood bij het kind zich uit in de vorm van bezetenheid heeft te maken met de specifieke cultuur en het taalgebruik, waarin het kind is ingebed. Het is de gebruikelijke manier waarop spanningen en woede tot ontlading komt. Het kind kan zichzelf niet buiten de bestaande structuren plaatsen en zich op een andere wijze uiten. De lokale route voor de manifestatie van ingrijpende gebeurtenissen en ingewikkelde emoties is via bakroes, demonen en heksen. Bezetenheid komt vaker voor daar waar gehoorzaamheid en onderworpenheid regel zijn en woede een gevaarlijke emotie is om te uiten. Misschien treft het daarom vaker meisjes en kinderen van eenvoudige afkomst.
Een golf van bezetenheidstrance weerspiegelt vaak collectieve nood. Voor de duidelijkheid: niet elk kind dat in trance raakt is bezeten of getraumatiseerd. Een bezeten kind veroorzaakt een kettingreactie van angst en paniek bij anderen. Kinderen zijn nog niet rijp genoeg om zichzelf gerust te stellen, te herstellen of te troosten. De bezetene heeft helemaal geen besef meer van de omgeving, terwijl bij trance (zonder bezetenheid) alleen sprake is van een vernauwd besef van de omgeving. Ook kwetsbare volwassenen kunnen door de schrik in trance raken.
De aanpak volgens het medisch model is kortweg als volgt. Zorg altijd voor veiligheid en laat het kind tot rust komen. Ontwikkel tegelijkertijd een vertrouwensband met het kind, zodat het wil meewerken aan een oplossing. Dit is te vergelijken met het ontgrendelen van een op slot zittende deur. Leg het kind uit wat er aan de hand is en dat het gedrag een aangepaste reactie is op een bepaalde stressvolle gebeurtenis. Probeer een goede indruk te krijgen van de gevoelens en gedachten van het kind en leer het emoties (verdriet, angst, hulpeloosheid, verraad, schuldgevoelens, schaamte en boosheid) beter te herkennen en te beheren. Blijf steeds verkennen wat de mogelijke oorzaken of stoornissen kunnen zijn. Als het kind het aankan, wordt vervolgens overgegaan tot verwerking van eventuele stressvolle of traumatiserende ervaringen en rouwen. Een goed tempo en plan is hierbij van belang. Het kind wordt geholpen bij het maken van een samenhangend verhaal van ingrijpende ervaringen. Als dit vordert, ontwikkelt het kind een gevoel van zelfcontrole en worden ingrijpende ervaringen minder aangrijpend en krijgen die niet meer de kwaliteit van ongecontroleerdheid of bezetenheid. Het geheel is erop gericht dat het kind zich goed aanpast aan het leven, ondanks de stress van alledag. De behandeling moet uiteraard in handen zijn van experts (gecertificeerde psychologen en psychiater) die kunnen samenwerken met traditionele genezers. Dit team moet beschikbaar zijn om snel in te grijpen als het nodig is. Dit kost geld.
D. Balraadjsing
