Bij de verkiezingen wordt niet op een partij, maar op een kandidaat gestemd. Veel mensen kiezen eenvoudigweg voor de hoogste op de lijst, de lijsttrekker. Toch geven ook veel mensen de voorkeur aan een lager geplaatste kandidaat en brengen een zogenaamde voorkeurstem uit. Kandidaten die te laag op de lijst staan om automatisch één van de zetels van de partij in de wacht te slepen, kunnen een zetel halen door meer voorkeurstemmen dan de zogenaamde voorkeursdrempel te halen.
Over de functie en de positie van de persoon van de lijstduwer bestaat overigens enige onduidelijkheid. Volgens één definitie (Van Dale Hedendaags Nederlands) zou er een verschil zijn tussen België en Nederland.
Daarbij zou de Belgische lijstduwer iemand zijn die als stemmentrekker op de laatste plaats van een kandidatenlijst voor de verkiezingen staat, terwijl de Nederlandse lijstduwer iemand is die op de tweede plaats op de kandidatenlijst voor de verkiezingen staat. Deze betekenis lijkt ontleend aan de beroemdste lijstduwer op plaats twee van de recente Nederlandse parlementaire geschiedenis: Wim Kok. Bij zijn abdicatie van het leiderschap op het PvdA-partijcongres mijmerde hij: ,,Dit is een emotioneel moment. Na in 1986 eerst als lijstduwer en vervolgens drie lijsttrekkerschappen voor de PvdA, geef ik nu het stokje door”.
Het begrip lijstduwer is een Nederlands/ dan wel Belgisch uitvinding daar het internationaal niet echt bekend is. Het is altijd de vraag met lijstduwers wat zij gaan doen met de extra voorkeurstemmen die zij zullen vergaren.
De voorlopige conclusie moet zijn dat de onderkant van de kandidatenlijsten minstens zoveel zegt over een partij als de bovenkant. Bovendien moet gelet worden op het gedrag van nationale politici bij lokale verkiezingen. Zij treden immers traditioneel soms op als lokale lijstduwers. Tegelijkertijd lijken andere partijen de lijstduwer toch ook weer opnieuw te beschouwen als gewoon de laagste kandidaat, maar meestal zijn lijstduwers tegenwoordig eerder vertrekkers.
De begrippen voorkeurstemmen en lijstduwer waren vóór de verkiezingen van 1987 in Suriname onbekend. De lijstduwer was normaal gezien de laatste kandidaat op de lijst en meestal werd hij/zij niet gekozen. Toch is het zo dat degenen die op de laatste positie van de kandidatenlijst stonden, vaak gekozen werden vanwege het alles of niets principe dat er toen heerste.
De eerste algemene verkiezingen van 30 mei 1949 bijvoorbeeld had als resultaat: NPS won alle zetels van Paramaribo, Coronie en Marowijne. De VHP won de alle zetels van Saramacca en Nickerie. KTPI legde beslag op de zetels van Commewijne. Voorkeurstemmen kreeg tijdens de verkiezingen van 1987 ingang tot de VHP haar achterban stemadvies gaf om partijgebonden op hun Hindostaanse leiders te stemmen. Deze voorkeurstemmen werden toen ‘partijadvies stemmen’ genoemd. Front won toen alle zetels (40) in de 7 districten waaraan ze deelnam. Dus tot dat jaar was het gebruikelijk dat bij het vergaren van alle zetels van een desbetreffend distrikt de lijstduwer ook gekozen werd. Maar in 1991 kreeg het begrip lijstduwer een andere betekenis.
Volgens Hans Breeveld is het nooit bedoeld dat de lijstduwer gekozen werd. Meestal is dat iemand die populair is, maar niet echt in de politiek wil gaan. Zo iemand wil de partij wel aan stemmen helpen. Meestal is de persoon een oud-bekende politicus. In 1991 krijgt de lijstduwer een andere betekenis, een andere conotatie: ‘De lijstduwer was de lijsttrekker geworden’.
Hans Breeveld: ‘Waarschijnlijk hebben mensen het systeem goed bestudeerd en toen toegepast. In het distriktWanica was de heer Nurmohammed de lijsttrekker en Marijke Djawalapersad de lijstduwer (7de plaats). De VHP adviseerde zijn mensen om op Djawalapersad te stemmen. Nurmohammed kreeg toen van de VHP stemmers en van de andere politieke partijen 13.622 stemmen. Djawalapersad kreeg 3855 stemmen. Nieuw Front had in totaal 19.032 stemmen en won daarmee 5 zetels in Wanica. Om de lijst kiesdeler te bepalen, wordt het totaal aantal stemmen verkregen gedeeld door het aantal gewonnen zetels. Dat was dan 19.032/5 = 3.806. Djawalapersad had 3855 stemmen en werd boven de heer Jack Kross gekozen die op de 5de positie stond.’
Volgens Marijke Djawalapersad heeft de VHP toen hun achterban niet geadviseerd om voor de lijstduwer te stemmen. Haar was toen de eerste positie op het kandidatenlijst van distrikt Wanica beloofd. Groot was haar teleurstelling toen zij vernam dat ze op de laatste (7de) plaats was. Haar broer gaf haar aan dat ze kansloos was, omdat de VHP niet hard genoeg op het veld had gewerkt en hoog uit 4 of 5 zetels kon winnen. Op 18 april 1991 maakte mr. Ferdinand Troon, toenmalig directeur Binnenlandse Zaken, in de Ware Tijd bekend dat ‘De kiezer bepaalt wie hij als zijn vertegenwoordiger wil hebben, ook al heeft de partij een volgorde op de lijst aangegeven’. Deze informatie moet Marijke Djawalapersad gemotiveerd hebben om in 1991 samen met haar broer campagne te voeren in het district Wanica. Ze werd op 25 mei 1991 niet alleen de eerste Surinaamse DNA-kandidaat die middels voorkeurstemmen werd gekozen, maar ze werd ook de eerste lijstduwer die succes had.
Opgemerkt moet worden dat aan het begin van de 90’er jaren van de vorige eeuw vrouwenorganisaties opkwamen en stemgerechtigden adviseerden: ‘Stem op een vrouw’. Ook hun bijdrage was van eminent belang om het voorkeurstemmen ingang te doen vinden binnen de Surinaamse gemeenschap.
Na Marijke Djawalapersad lukte het nog 8 personen (allen mannen) om als lijstduwer middels voorkeurstemmen gekozen te worden. Deze personen zijn:
– 1996: Lachmi Tewarie (Nickerie, VHP);
– 2000: Radjkoemar Randjietsing (Wanica, VHP) en Kaulesar Matai (Nickerie, VHP);
– 2005: Radjkoemar Randjietsing (Wanica, VHP) en Hendrik Sakimin (Commewijne, PL);
– 2010: Chandrikapersad Santokhi (Wanica, VHP), Charles Phalad (Wanica, NDP) en Soerdjan Lekram (Nickerie, VHP).
Opgemerkt kan worden dat W. Kartoredjo (Commewijne, KTPI) middels voorkeurstemmen in 1996 gekozen werd. Hij stond op de derde positie in Commewijne en R. Ramautar (VHP) stond als lijstduwer op de vierde plaats. Goede campagne van KTPI zorgde ervoor dat Kartoredjo met 2.452 stemmen boven Ramautar (1.558 stemmen) werd gekozen. H. Asmowiredjo van de KTPI was toen de lijsttrekker. Hij behaalde slechts 376 stemmen, maar werd wel gekozen, daar Front toen in Commewijne 2 zetels won. Kartoredjo is de eerste en enige kandidaat geweest die geen lijstduwer was, maar puur door voorkeurstemmen werd gekozen. In aanloop naar de parlementsverkiezingen van 2010 was een roep binnen de VHP om Santokhi voor die verkiezingen de positie van lijsttrekker voor de VHP in het district Wanica te geven. Aan Radjkoemar Randjietsingh zou voor de derde keer de lijstduwerrol worden aangeboden. Maar toenmalig voorzitter Ramdien Sardjoe (en ongetwijfeld Radjkoemar Randjietsingh zelf) was het hier oneens mee en plaatste Santokhi op de laagste plaats van de VHP-kieslijst van Wanica. Het argument was dat Santokhi, gezien zijn enorme populariteit, een betere rol te vervullen had als lijstduwer. Nieuw Front won in Wanica 3 zetels. Indien Santokhi lijsttrekker was geweest, zou Randjietsingh niet zijn gekozen. Ondanks het feit dat Santokhi laag op de kieslijst van de VHP was geplaatst, lukte het hem om op één na landelijk de meeste stemmen (14.416 ) te halen bij de verkiezingen. Alleen Desi Bouterse (18.322 ) kreeg meer stemmen.
De acties ‘Stem op een vrouw’ van het Vrouwen Parlement en de ‘Ook zij’ campagne hebben vrouwen nog steeds geen positieve resultaten opgeleverd. Van de 10 DNA-kandidaten (9 lijstduwers) zijn 9 mannen. Alleen Marijke Djawalapersad lukte het in 1996 op eigen kracht om als lijstduwer gekozen te worden. Zowel in 1996 als in 2010 waren het voorkeurstemmen die er voor zorgden dat de NPS’ers Carmelita Fereira- Jong (Nickerie, in 1996) en Orpheu L. Marengo (in 2010), vrouwen dus, niet gekozen werden. In 1996 stond Carmelita Fereira-Jong op de derde positie. Front won 3 zetels in Nickerie, maar het was lijstduwer Lachmi Tewarie die met 2.770 voorkeurstemmen gekozen werd. Lijsttrekker S. Jainulla (781 stemmen) en nummer 2 A. Koendjhiharie – Singh (166 stemmen) hadden zelfs minder voorkeurstemmen dan Carmelita Ferreira – Jong (1.975 stemmen), maar zij werden wel gekozen.
Hetzelfde overkwam Orpheu L.V. Marengo, die op de derde positie in Wanica stond. Nieuw Front won 3 zetels, maar lijstduwer Santokhi behaalde (14.416 stemmen) voldoende stemmen om gekozen te worden. Hoewel Marengo meer stemmen (1.732) had dan lijsttrekker Randjietsing (1.465 stemmen) en Asiskumar Gajadien (780 stemmen) werden zij boven haar gekozen. De vrouwenorganisaties moeten een andere strategie bedenken. Ze moeten tussen de verkiezingen in continu voorlichting geven om voor vrouwen te stemmen en niet slechts enkele maanden voor de verkiezingen. De lijstduwer strategie in Nickerie in 2010 mislukte enigszins daarvoor de VHP. Hoewel lijstduwer Lekhram Soerdjan (2.745 stemmen) wel gekozen werd, viel lijsttrekker Kaulessar Matai met zijn 256 stemmen uit de boot. Nieuw Front won in Nickerie namelijk slechts 1 zetel.
Andere biezonderheden
– Op dinsdag 6 april 2010 is in de lokale kranten te lezen dat Desi Bouterse in Paramaribo de lijstduwersrol wilde vervullen. Dit moet voor de nodige commotie binnen de NDP gezorgd hebben, want dezelfde avond werd een vergadering gehouden. De volgende dag was in de lokale kranten te lezen: ‘Bouterse zwicht voor interne druk’. Bouterse werd toen lijsttrekker en oud president Jules Wijdenbosch de lijstduwer.
– Het kon maar niet lukken tussen Ronald Hooghart en de NPS. In 2000 werd tot de verbazing van de Centrale van Landsdienaren Organisaties (CLO), hij niet gepositioneerd op de kandidatenlijst van Paramaribo. In 2005 werd Ronald Hooghartwel als lijstduwer geplaatst, maar toen twee NPS’ers een interview, afgenomen door Henry Strijk, beluisterden werd hij afgevoerd. Michael Miskin (CLO) werd toen gevraagd de lijstduwerpositie in te nemen, maar deze voelde zich niet ondersteund door Hooghart, dus weigerde hij. Hooghart was in die dagen van mening dat hij alleen in staat is om als lijstduwer gekozen te worden.
Ronald Hooghart is voor de verkiezingen van 2015 op de 10de positie in Paramaribo voor de Megacombinatie.
– Voor het eerst in de politieke geschiedenis geeft de NPS (10 april 2015) stemadvies om op de lijstduwer, in de persoon van Wayne Telgt, te stemmen en nog wel in Paramaribo. Interessant is deze ontwikkeling, omdat de voorzitter van de NPS, Gregory Rusland, de lijsttrekker is en toch de NPS’ers adviseert om op Wayne Telgt te stemmen.
– Ook vermeldenswaard is dat het voor het eerst voorkomt dat een voorzitter van een politieke partij de lijstduwersrol inneemt. Jim Hok, voorzitter van de Palu, staat in Paramaribo op de 17de plaats.
Welke lijstdduwer wordt nu gekozen?
Paramaribo heeft nog nooit middels voorkeurstemmen een lijstduwer gekozen. Interessant zijn daarom de verkiezingen van 2015, omdat toch wel enkele bekende personen in de Surinaamse gemeenschap de lijstduwersrol hebben ingenomen namelijk: Wayne Telgt (V7), Jim Hok (Palu) en Ricky W Stutgard (DOE). Welke lijstduwer van Paramaribo zal geschiedenis schrijven door middels voorkeurstemmen alsnog gekozen te worden voor het parlement? Hoewel ze mijn concurrenten zijn, wil ik alle lijstduwers van Paramaribo succes toewensen op 25 mei 2015. ‘Lijstduwers Paramaribo show them how strong you are!”.
Ricky W. Stutgard M.Sc.
