Het mag als een historische bijzonderheid voor het toneelgebeuren beschouwd worden dat een buitenlands toneelgezelschap genaamd Globe Theater, Suriname heeft uitgekozen als één van de landen voor de opvoering van Hamlet, het absolute meesterwerk van William Shakespeare. Laatstgenoemde wordt in brede kring beschouwd als de grootste dichter/dramaturg die ooit geleefd heeft. Overigens is het niet mijn primaire bedoeling een recensie te geven van de uitvoering welke op woensdag 29 oktober 2014 in Thalia heeft plaatsgevonden. Ik ben zelf vanaf mijn middelbare schoolperiode een groot bewonderaar van Shakespeare en heb deze gelegenheid aangegrepen om degenen die nog geen kennis gemaakt hebben met het werk van Shakespeare iets te laten proeven van één van de pennenvruchten van de grote meester. Shakespeare werd geboren in 1564 te Stratford on-Avon in Engeland. Hij overleed, nog pas 52 jaar oud, in 1616. Er is eigenlijk vreemd genoeg niet erg veel bekend van zijn leven. Zijn vader was handschoenenmaker en handelaar. Hij bezocht de Latijnse school als zijn hoogste opleiding. Zijn geestesproducten zijn echter van een dergelijk hoog niveau dat vele biografen zich hebben afgevraagd of de naam geen schuilnaam was van een geniaal persoon met één of meer academische graden. De meest vermaarde tragedies van Shakespeare zijn Hamlet, Othello, King Lear and Macbeth.
Hamlet is het verhaal van een zoon wiens vader eveneens Hamlet genaamd, plotseling kwam te overlijden. Hamlet die zich toen voor zijn studie in het buitenland bevond, keerde ijlings terug naar het ouderlijke kasteel in Denemarken om de doodsoorzaak van zijn vader te onderzoeken. Twee bewakers en zijn grote vriend Horatio vertelden hem dat er een geestverschijning rondwaarde rondom de kasteelmuren. Hamlet identificeerde deze verschijning als de geest van zijn vader. De geest vertelde Hamlet dat hij door zijn broer Claudius vergiftigd was. Hij vroeg Hamlet hem te wreken, maar zijn vrouw Gertrude, de moeder van Hamlet te sparen. Gertrude was inmiddels binnen één maand na het overlijden van haar echtgenoot hertrouwd met de broer van de vermoorde koning, Claudius, die als troonopvolger voor het koningschap was aangewezen door een Raad, die daarover moest oordelen. Het hertrouwen binnen korte tijd werd door Hamlet als overspelig beschouwd. Hamlet veinsde krankzinnigheid met de bedoeling niet serieus genomen te worden door zijn oom koning Claudius, teneinde op die manier de waarheid te kunnen achterhalen. Op het kasteel maakt hij kennis met de beeldschone Ophelia op wie hij smoorverliefd raakt. Toch ontstaat er een onenigheid tussen de geliefden, waarbij Hamlet Ophelia op een onjuiste wijze bejegent. Terwijl hij in een heftig gesprek is met zijn moeder Gertrude, doorsteekt hij door een misverstand via een gordijn de vader van zijn geliefde Ophelia, genaamd Polonius, omdat hij dacht dat hij met zijn oom Claudius te doen had. Ophelia wordt door zoveel smart getroffen dat zij zelfmoord pleegt middels de verdrinkingsdood. Hamlet is nog net op tijd op het kerkhof aanwezig om de begrafenis van Ophelia mee te maken. Daarvóór raakt hij in gesprek met een doodgraver die schedels opgraaft. Één van die schedels is van Yorick, die hofnar op het kasteel van vader Hamlet was. Hamlet houdt een monoloog met de schedel. Dit tafereel pleegt bij elke annonce van de opvoering van het drama uitgebeeld te worden. Hamlet krijgt vervolgens een woordenwisseling met de broer van Ophelia, Laërtes genaamd. Deze is een geduchte zwaardvechter en hij daagt Hamlet uit voor een duel. Vóór het gevecht te beginnen laat Laërtes zijn zwaard insmeren met vergif, zodat reeds een klein schrammetje de dood van Hamlet kan veroorzaken. Tijdens het duel wordt Hamlet inderdaad op slinkse wijze licht getroffen door Laërtes, maar slaagt erin tijdens de daarop volgende schermutseling zijn zwaard met dat van Laërtes te verwisselen. Hij brengt laatstgenoemde een fatale steek toe en een stervende Laërtes vertelt hem dat ook hij, Hamlet, zal sterven door het gif. Laërtes kan Hamlet nog net vertellen dat Claudius inderdaad de moordenaar van zijn vader is. Nog voordat het vergif is uitgewerkt, slaagt Hamlet erin Claudius naar de andere wereld te helpen. De moeder van Hamlet, Gertrude had onwetend een slokje genomen uit een beker met vergiftigde wijn en sterft in handen van de op dat moment nog in leven zijnde Claudius. Een typisch slot overigens voor de drama’s van Shakespeare die allemaal met moord en doodslag eindigen. De grootheid van Shakespeare ligt mijn inziens niet primair in de kracht van zijn verhalen, maar veeleer in zijn ongeëvenaard dichterlijk en filosofisch taalgebruik. Over de opvoering in Thalia door het Toneelgezelschap Globe Theater uit Engeland kan gezegd worden dat het een voorstelling is van een niveau welke ik niet eerder in Suriname gezien heb. Het gaat in casu om een gezelschap dat de wereld rondreist en voornemens is het stuk in 152 landen op te voeren. Suriname is het tweeënvijftigste land. Het is een bijzondere prestatie van de organisatoren dat het hun gelukt is om het Surinaamse publiek in twee voorstellingen op dezelfde dag, één voor de middelbare schooljeugd en een avondvoorstelling voor de volwassenen te laten genieten van een stuk toneel van wereldklasse. Naar ik begreep werd het stuk door de jeugd als te moeilijk ervaren, waardoor een deel na de pauze wegbleef. De volwassenen die duidelijk gemotiveerd naar het drama zijn komen kijken en het stuk bijna ademloos gevolgd hebben, hebben echter met volle teugen genoten van het schitterende spel van de acteurs. Dit hebben zij duidelijk gemaakt middels een minutendurende staande ovatie aan het einde.
Het bijzondere van de voorstelling is dat elke acteur meerdere rollen vervult, zodat in de eerste plaats naar de kleding gekeken moet worden om te weten welke rol uitgebeeld wordt. Verder slagen de acteurs die over een geweldige mimiek beschikken er steeds in om de emoties behorende bij de desbetreffende rol zodanig uit te beelden dat zij de historische figuren tot leven schijnen te brengen. In de slotscene ligt iedereen dood op de vloer. Verwacht wordt dat het stuk dan ook op die manier eindigt, hetgeen naar ik aanneem in de oorspronkelijke versie ook het geval was. Bij deze uitvoering is er echter voor gekozen de spelers die ook voor hun eigen, levendige muziek uit de oude doos zorgden, allemaal weer tot leven te brengen, zodat zij samen met de overige cast het stuk laten eindigen met een vrolijke (spoken) dans. Ik denk dat hiervoor gekozen is omdat de drama’s van Shakespeare een deprimerende werking kunnen hebben op het publiek. Teneinde dit te voorkomen is besloten het stuk op een vrolijke wijze te beëindigen waarmee benadrukt wordt dat het maar om een toneelstuk gaat.
Hieronder heb ik een fragment opgenomen uit het derde bedrijf, eerste toneel, de zogenaamde “to be, or not to be” monoloog, welke internationale bekendheid geniet, ook bij personen die Shakespeare niet echt gelezen hebben. De eigenlijke tekst is in het Engels. Voor de eenvoud zetten wij alleen de Nederlandse vertaling. Wie de moeite neemt de tekst aandachtig te lezen en tot zich door te laten dringen, zal merken dat zijn/haar visie op het leven verandert. Tevens zal het duidelijk worden waarom Shakespeare ook nog in deze tijd bewonderd wordt. Vertaling uit Willen J. Ouweneel: William Shakespeare, De tragedie van Hamlet, Prins van Denemarken, Aspekt 2004 Soesterberg, pagina 189 en 190.
Hamlet (tegen zichzelf)
Er zijn, of er niet zijn, dat is ’t probleem. Of het nobeler is in de geest de slingerstenen en pijlen van het woedende noodlot te verdragen, of de wapens op te nemen tegen een zee van troebelen en mij verzettend er een einde aan te maken. Te sterven, te slapen, meer niet, en door een slaap te menen dat wij een einde maken aan de hartenpijn en de duizend natuurlijke schokken die het erfdeel van het vlees zijn; dat is een voleinding die innig wenselijk zou zijn. Te sterven, te slapen; te slapen, misschien te dromen – ja, daar zit ‘m de kneep. Want welke dromen er kunnen komen in die slaap des doods, wanneer wij deze sterfelijke huls afgelegd hebben, moet ons doen aarzelen: dat is de overweging die het rampzalige leven zo lang rekt. Want wie zou de geselslagen en de smadingen van zijn tijd verdragen, het onrecht van de onderdrukker, de verachting van de trotsaard, de pijnen van de versmade liefde, het rechtsuitstel, de onbeschaamdheid van ambtsdragers, en de trappen die de stille verdienste van de onwaardigen krijgt, wanneer hijzelf met een enkele dolkstoot de afrekening zou kunnen maken? Wie zou lasten willen dragen, om te kreunen en te zweten onder een moeizaam bestaan, als niet de angst voor iets na de dood – het onontdekte land, uit welks gebied geen reiziger terugkeert – de wil verwart en ons die kwaden die wij hebben, laat verdragen liever dan te vluchten naar andere kwaden, waar wij niet van weten? Zo maakt het geweten lafaards van ons allemaal, en zo wordt de gezonde blos van de besluitvaardigheid verziekt door de bleke teint van het denken en raken ondernemingen van het hoogste belang uit hun baan en verliezen de naam van daad.
Carlo Jadnanansing
