Jaloezie is een emotie waarover al veel is geschreven en gezegd. Het is een terugkerend thema in relatieproblemen. In Shakespeares Othello wordt de dominante Othello zo paranoïde van jaloezie op zijn vrouw Desmodena, dat hij haar in een vlaag van woede vermoord. Als hij erachter komt dat zij onschuldig is, pleegt hij zelfmoord. Niet alleen in drama en literatuur maar ook in kranten en tijdschriften is jaloezie een populair thema, omdat jaloezie vaak in verband wordt gebracht met moord, huiselijk geweld en echtscheiding. Dit stukje gaat over ziekelijke jaloezie, een toestand die vaak voorkomt maar onvoldoende wordt herkend, ook in spreekkamers en gebedshuizen. Niet herkennen kan traumatisch of dodelijk zijn.
Ziekelijke jaloezie kan de vorm aannemen van een ongegronde overtuiging, een obsessie of een waandenkbeeld. Hoe minder inzicht, hoe intenser de jaloezie en hoe hoger de kans op agressie.
Jaloezie betekent wrok tegen een persoon die men beschouwt als een rivaal. Het banale beeld van jaloezie is de kwade man die zijn vrouw uitscheldt en slaat. In tegenstelling tot normale jaloezie is ziekelijke jaloezie niet op de realiteit gebaseerd: er is geen bewijs. Deze irrationaliteit staat in verband met onacceptabel en extreem gedrag. Het is mogelijk dat ziekelijke jaloezie voorafgaat en mogelijk oorzaak is van partnerontrouw en een relatiebreuk veroorzaakt, waardoor ziekelijke jaloezie en ontrouw dus naast elkaar kunnen bestaan.
De oorzaak van ziekelijke jaloezie is niet duidelijk. Mensen worden verblind door hun emoties en zien daardoor de werkelijkheid niet scherp meer. Gebeurtenissen en informatie worden vervormd en verkeerd geïnterpreteerd. Soms ligt dit aan de persoon die al bekend staat als lastig of wrokkig, maar soms komt de jaloezie als donderslag bij heldere hemel en in dit geval kan dan sprake zijn van een lichamelijke ziekte.
Factoren die bijdragen aan het ontstaan van ziekelijke jaloezie zijn alcohol- en drugsmisbruik, impotentie, persoonlijkheidsproblemen en culturele en huwelijksproblemen. Vooral de combinatie van alcoholmisbruik en persoonlijkheidsproblemen versterken elkaar en dragen bij aan het ontstaan van ziekelijke jaloezie. Culturele en huwelijksfactoren die een rol kunnen spelen zijn sterke verwachtingen van monogamie en trouw, excessieve afhankelijkheid van een partner, en mannen die veel ouder zijn dan hun partner.
Mensen met ziekelijke jaloezie gaan extreem ver om hun jaloezie te bewijzen, zoals napluizen van telefoon en internetactiviteiten, belagen en inperken van de bewegingen van de partner. Lichaam en kleren worden onderzocht op sporen van vreemdgaan, de partner wordt steeds ondervraagd of gedwongen om een bekentenis af te leggen. Soms kan een paar minuten te laat thuiskomen of een popsicle vlekje op de kleren al voldoende reden zijn om te ontploffen. Bij impotentie kan de persoon de partner beschuldigen van voodoo die de seksuele krachten heeft verminderd.
Om te weten of sprake is van ziekelijke jaloezie dienen beide partners gehoord te worden en is een vertrouwensband nodig. Altijd moet beoordeeld worden of de partner hulp nodig heeft, want de link tussen jaloezie en huiselijk geweld is sterk. Zowel dader als slachtoffer noemen dat vaak als motief. Bij huiselijk geweld gaat het vaak om herhaald geweld door dezelfde dader bij hetzelfde slachtoffer. Jaloezie is wrok tegen een rivaal, maar vrouwen en kinderen lopen het hoogste risico. Een Nederlandse arts die in Suriname als zaal- en eerste hulp arts heeft gewerkt, heeft verslag gedaan van haar ervaringen (Medisch Contact, 11-06-2009). Het thema is overspel. Ze zag veel bloeduitstortingen, schaafwonden en hersenschuddingen bij vrouwen, die in de meeste gevallen te maken hadden met huiselijk geweld op basis van jaloezie en versterkt door alcohol en achterdocht.
In Suriname is niet specifiek onderzocht hoe vaak ziekelijke jaloezie de oorzaak is van huiselijk geweld, maar in de krant wordt wel frequent melding gemaakt van huiselijk geweld, waarbij niet zelden ontrouw het thema is. Ziekelijke jaloezie wordt vaak over het hoofd gezien en huiselijk geweld wordt meestal in verband gebracht met financiële- en relatieproblemen en alcoholmisbruik, maar vooral bij belaging en achtervolging komt ziekelijke jaloezie duidelijker naar boven als onderliggende oorzaak.
Om ziekelijke jaloezie te hanteren en risico’s te verminderen is separatie van beide partners het meest effectief, zodat ze niet meer in elkaars gebied komen, zoals bij vliegtuigen, om botsingen te voorkomen. Vervolgens kunnen beide partners ondersteund of geholpen worden om uit elkaar te gaan, tijdelijk of permanent. Vooral de hulp voor het slachtoffer moet goed zijn geregeld. Bij het plannen van separatie kan de verlatingsangst van de dader toenemen met als gevolg toename van het risico op geweld.
Met de invoering van de Wet Bestrijding Huiselijk Geweld (2009) en de Wet op Belaging (2012) in Suriname is een belangrijke stap gezet om slachtoffers te beschermen. Door een beschermingsbevel van de rechter kan de dader op veilige afstand worden gehouden. Ook is er een Opvanghuis waar slachtoffers van huiselijk geweld maximaal drie maanden kunnen verblijven. En de Stichting Stop Geweld Tegen Vrouwen zorgt voor begeleiding van slachtoffers en daders.
Daderbegeleiding is tot mislukken gedoemd zolang sprake is van gebrek aan inzicht in het eigen aandeel in het probleem. Dit geldt overigens ook voor slachtoffers. Een factor die in Suriname bijdraagt aan huiselijk geweld en de moeizame bestrijding ervan is dat ontrouw traditioneel wordt gedoogd voor de man maar taboe is voor de vrouw.
Of slachtofferhulp helpt is mede afhankelijk van de vraag of financiële zelfredzaamheid, zelfstandige woonruimte of opvang door draagkrachtige families mogelijk is. Behoeftige slachtoffers zullen onder een dak met de geweldpleger blijven, zolang ze bang en afhankelijkheid zijn.
Hier zijn nog enkele verbeterpunten om slachtoffers en daders te helpen. Bij aangifte moet het slachtoffer goed op de hoogte worden gehouden van de uitkomst van de strafrechtelijke procedure en eventuele beoordeling van het risico op herhaling van geweld. Slachtoffers moeten toegang hebben tot voldoende steunende netwerken. Personen die lijden aan ziekelijke jaloezie moeten als sanctie een behandeling worden opgelegd voordat ze weer een relatie aangaan, omdat zonder behandeling de kans op herhaling van geweld in toekomstige relaties groot is.
D. Balraadjsing
