De vicepresident (vp) wordt volgens recente mededeling van de regeringsleider toegerust met uitvoeringsbevoegdheden in essentiële beleidsgebieden als transport, huisvesting, toerisme, grondbeheer etc. Nu kan deze delegatie van bevoegdheden aan de vp nogal wat vragen vanuit de gemeenschap oproepen. Is dit wat de regeringsleider thans doet, grondwettelijk verantwoord en heeft dit delegeren wel zin? Wij gaan voor een moment naar de grote onderneming met aan de top de algemeen directeur, ondersteund door een drietal sectordirecteuren. De topman besluit enkele bijzondere voorzieningen te treffen op het gebied van de taakverdeling op directieniveau met taakinhoudelijke veranderingen. Als de Raad van Toezicht of de Raad van Commissarissen daartegen geen bezwaar aantekent is de zaak af. De algemeen directeur heeft delegeerbevoegdheid. Hij maakt zijn eigen afwegingen, voelt vervolgens de noodzaak tot veranderingen in de top van de organisatie, neemt zijn besluiten dienaangaande, niet op grond van intuïtie, doch op grond van rationale overwegingen, na aan het licht getreden onvolkomenheden in het functioneren op directieniveau. Hoe staat nu de president er voor als het om delegatie van bevoegdheden aan de vicepresident of aan een of meer ministers gaat? Niets kan de regeringsleider beletten in zijn voornemens tot het doorvoeren van veranderingen op het gebied van bestuurlijke taakverdeling op regeringsniveau. Hoezeer gezegd wordt dat onze grondwet op het gebied van taakverdeling tussen de president en de vicepresident aan duidelijkheid niets te wensen overlaat, lijken enkele notities hieromtrent zinvol. Nergens in de grondwet van 1987 wordt gewag gemaakt van “de taken” van de president. Waar deze wet in de betreffende artikelen melding maakt van de bevoegdheden van de president doch niets zegt over de taken van de bewindvoerder lijkt het goed erop te wijzen dat tussen taken en bevoegdheden duidelijk onderscheid gemaakt moet worden, hoezeer zij ten nauwste aan elkaar gekoppeld zijn. Taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden liggen nu eenmaal in elkaars verlengde. De positie van de directeur van de grote onderneming of van het departement kan slechts in algemeen taakstellende bewoordingen worden geformuleerd. Hoe hoger immers in de organisatie, hoe lastiger, maar ook hoe zinlozer het wordt om posities gedetailleerd weer te geven, voor zover dat nog mogelijk is. Voor de positie van regeringsleider is zulks eveneens het geval. Waarschijnlijk om die reden heeft de grondwetgever gemeend niet meer dan de bevoegdheden van deze gezagsdrager in de wet op te nemen. Wat de plaats van de vicepresident betreft kan erop gewezen worden dat hier een meer taakgerichte indicatie daarover gegeven wordt in de grondwet, en wel door de bepaling dat de vicepresident belast is met de dagelijkse leiding van de raad van ministers. Let u wel: niet bepaald is dat de vicepresident leiding geeft aan de individuele ministers, maar wel aan de ministerraad als collectiviteit, als grondwettelijk orgaan. De regeringsleider heeft uit hoofde van zijn uiteindelijke verantwoordelijkheid voor het functioneren van zijn regeerteam, zowel collectief als op het niveau van de individuele bewindspersonen het recht die voorzieningen te treffen die naar zijn oordeel faciliterend kunnen werken voor de slagvaardige en gerichte uitvoering van het beleid. Als de regeringsleider van oordeel is dat, gegeven de omstandigheden, een of meer ministers (tijdelijk) met bijkomende, bijzondere taken worden belast, en hij uit dien hoofde de nodige verdere ondersteunende voorzieningen treft, terwijl de betreffende bewindslieden daartoe voldoende bekwaam geacht worden, is niet op voorhand te stellen dat deze interventie misplaatst is. In het kader van de recente kabinetsformatie in Nederland zijn ook de aanduidingen ‘minister van’ en ‘minister voor’ voor een en hetzelfde departement gebruikt. Besluit de president dat de vicepresident met betrekking tot een aantal duidelijk aangegeven beleidsgebieden even duidelijk geformuleerde, specifieke bevoegdheden toebedeeld krijgt, dan is dat zijn goed recht. Kritiek daarop is slechts gerechtvaardigd wanneer de regeringsleider de gemeenschap en het parlement over zijn genomen besluit informeert zonder onderbouwing daarvan. De bewindsman doet er daarom goed aan zijn recentelijk aangekondigde interventie nader toe te lichten. Het is niet aan te nemen dat de regeringsleider om gezondheidsredenen de vicepresident met bijzondere taken belast. Zeer waarschijnlijk zijn het de tekortkomingen in de beleidsuitvoering op departementaal niveau die deze bewindspersoon nopen tot interventie. Op uiteenlopende gebieden zijn er immers achterstanden in de uitvoering merkbaar. Achterstanden die hardnekkig schijnen te zijn. De regeringsleider dient ervoor te zorgen dat hij niet onder tijdsdruk met de moed der wanhoop en evenmin op grond van intuïtie op uiteenlopende gebieden van bestuur gaat interveniëren. Dat de delegatie van meer bevoegdheden aan de vicepresident gepaard gaat met het instellen van een ‘Bestuursorgaan’ veroorzaakt allicht meer verwarring dan dat zij verheldert. Geen gelukkige benaming. Hoe wordt de positie van dit orgaan binnen de bestaande bestuurlijke constructie? Hoe ligt de verhouding tussen het nieuwe orgaan en de ministers? Beleids- en bestuurlijke organen worden in de grondwet vastgelegd. Het zou niet van wijsheid in de besluitvorming getuigen wanneer daarbuiten andere organen op de gebieden van overheidsbeleid en openbaar bestuur hier of daar een plekje toegewezen krijgen in het bestaande bestel. Een slotnotitie: door aandacht voor overwegend de korte-termijn-problematiek verdwijnt het zicht op de lange-termijn-problematiek. Bewindspersonen bij ons houden zich te weinig bezig met beleid en strategie omdat de operationele beslommeringen van het moment hun aandacht volledig in beslag nemen. ‘Meer toekomstgericht denken en ontwikkelen, meer doen, minder praten en veel minder vergaderen en stukken tekenen’ mag best wel de zinspreuk wezen van onze ministers.
Stanley Westerborg
Organisatieanalist
Ex-docent staatsinrichting
