Gedenkdag voor het begin van de Broeder-Uniteit: 1457 – 1 maart – 2017

Op woensdag 1 maart jl. werd in Suriname middels klokgelui en het uithangen van de EBG vlag bij EBG kerkgebouwen, scholen en dienstencentra van de Evangelische Broedergemeente Suriname stil gestaan bij het feit dat 560 jaar geleden in het voormalige Tjechoslowakije de Broedergemeente als kerk begon. Wereldwijd is op verschillende manieren aandacht besteed aan dit jubileum en in Suriname zal in de kerkdiensten van zondag 5 maart over de ontstaansgeschiedenis van de Broeder Uniteit of Unitas Fratrum worden verteld.
De Broedergemeente mag terugzien op een verleden van meer dan vijf eeuwen. Haar oorsprong ligt in het voormalig Tjechoslowakije (tegenwoordig republiek Tsjechië), namelijk Moravië en Bohemen. Toen Johannes Hus in 1415 op het Concilie van Constanz werd veroordeeld en op de brandstapel zijn leven liet vanwege zijn geloofsovertuiging, begon de onrust in Bohemen en Moravië. Een groot gedeelte van het volk maakte zich los van Rome. De radicale partij kon zich niet handhaven, de gematigden kwamen toch langzamerhand weer onder de invloed van Rome.De exacte geboortedatum van de Broederuniteit is niet bekend. Ergens in het jaar 1457 (of misschien 1458) stichtten de uit Praag gevluchte broeders en zusters in het kleine dorpje Kunwald het Broederverbond ofwel “Unitas Fratrum”. Dit begin van onze kerk wordt op 1 maart wereldwijd herdacht.
Kunwald
Een kleine groep, die zowel het geweld der radicalen als het compromis met Rome en de wereldse macht afwees, trok zich omstreeks 1457 in het dorpje Kunwald (oost Bohemen) terug, om geheel overeenkomstig het evangelie te leven met de Bijbel als enige autoriteit en in de navolging van Christus, wat voor hen ook betekende: onder een strenge tucht. In 1467 kozen zij eigen voorgangers en namen zij de priesterwijding van de Waldenzen over. Zo is de Broedergemeente als een zelfstandige kerkgemeenschap ontstaan. De Broedergemeente breidde zich snel uit over Bohemen en Moravië en telde in het begin van de 16e eeuw wel honderdduizend leden. Van het begin af vervolgd, is zij ook later nooit door de overheid erkend. Integendeel, de vervolging en onderdrukking namen steeds toe.
Bisschop Johan Augusta
De bekende bisschop en dichter Johan Augusta zat 16 jaar gevangen. In gevangenschap dichtte hij gezang 196 uit ons gezangboek! Hij zocht de vriendschap van Luther en voelde zich vooral verwant met Calvijn. De Broedergemeente sloot zich van ganser harte bij de Hervorming aan. Daar zij nauwelijks een eigen theologie ontwikkelde, bleef zij openstaan voor beide richtingen van de hervorming. Toen het eigen kerkelijk leven in het oude vaderland onmogelijk was geworden, verplaatste de Broedergemeente zich vooral naar Polen (rond 1550). Daar sloot zij door de nood der verdrukking met de in Polen levende Gereformeerden en Lutheranen een overeenkomst, die juist door de bemiddelende houding van de Broeders van betekenis is geweest.
Jan Amos Comenius
De laatste bisschop der Boheemse Broeders, Jan Amos Comenius, was ook van Moravië naar Polen uitgeweken, doch moest vandaar eveneens weer vluchten. Hij werd beroemd als pedagoog, maar de Broedergemeente eert hem als de onvermoeide en moedige kerkleider, die bij vele hoven en regeringen aanklopte, om hulp te zoeken voor de “stervende moeder, de Broeder-Uniteit”. Met evenveel, zo niet méér, recht kan men Comenius tellen onder de grootste, scheppende geesten van de mensheid. De Broedergemeente kan stellig met het volste recht en dankbare trots wijzen op deze man, die één der richtinggevende leiders van de oude Broeder-Uniteit is geweest.
Comenius werd geboren in het jaar 1592 in Ungarisch Brod, een niet zo grote stad in Moravië. Ver van de zijnen stierf Comenius te Amsterdam in 1670 en werd in Naarden begraven, waar zijn vriend, de Naardense Waalse predikant een graf voor hem had gekocht in zijn eigen kerk.
Toen in 1648 bij de vrede van Münster (1648) aan alle protestanten vrijheid van godsdienst geschonken en gewaarborgd werd, bleek dat men de kerk, de “Unitas Fratrum”, de “Gemeenschap der Broeders”, de oudste protestante kerk ter wereld vergeten had – met opzet?-. En deze kerk van martelaren moest daardoor haar weg van vervolgde en geslagen kerk voortzetten.
In Bohemen en Moravië werd de Broedergemeente volkomen uitgeroeid. In het verborgene hielden vele families echter vast aan het geloof der vaderen.
Comenius voorzag aan het einde van zijn leven het einde van de Broedergemeente.
Maar in het verborgene hebben leden van de Broeder-Uniteit hun geloof bewaard, ook al moesten velen uit hun vaderland vluchten.
560 jaar Broeder-Uniteit
De herdenking van 560 jaar Broeder-Uniteit daagt ons uit: Staan wij nog in de traditie van de Oude Boheemse kerk met haar eenvoud, eerlijkheid, consequente navolging, bezinning op het wezenlijke, haar eenheid in verscheidenheid? Zorgen wij ervoor dat wij niet stil blijven staan, maar in beweging blijven en daarbij ook vernieuwend bezig zijn? Zorgen wij er ook voldoende voor dat we niet alleen maar druk zijn met ons zelfbehoud als kerk?
Aan het begin van de Oude Broeder-Uniteit in Bohemen stond centraal de vraag: Waar komen wij eigenlijk vandaan, wij, mensen die zich naar Christus noemen?
Aan het begin van de Oude Broeder-Uniteit was er ook ontzetting en schrik: Hoever zijn wij als kerk van onze oorsprong en bron afgedwaald, want: de kerk is verstrikt geraakt in een web van macht en zelfbehoud.
De Broeders besloten: Wij willen naar het evangelie van Christus leven, daarbij moet de Bergrede onze leidraad zijn. In het jaar 1457 trok een groep mensen zich terug in het plaatsje Kunwald teneinde daar in alle eenvoud en onderlinge liefde en verdraagzaamheid te leven. Zo zochten zij naar de ware kerkgemeenschap in navolging van Christus. Daarbij telden noch afkomst, noch stand noch bezit meer.
Ondanks de vervolgingen groeide de gemeente in geest en aantal. Ook mensen uit de adelstand traden toe. Interne spanningen namen wel toe, omdat niet iedereen totaal kon breken met de samenleving. Er groeide verdeeldheid. Eén groep wilde de oude radicale koers volhouden, terwijl anderen juist naar nieuwe wegen zochten.
In deze conflictsituatie was het Lucas van Praag die de uitweg vond. Hij deed dat door bezinning: “God grondt zijn heil niet op de verdiensten van de mensheid, maar op datgene wat Hij zelf voor ons mensen wil doen.”
Herrnhut: onder des Heren hoede
Het overblijfsel, dat in Bohemen en Moravië een kwijnend bestaan leidde, zonder voorgangers of enig kerkelijk verband, werd omstreeks 1720 opnieuw wakker geschud door Piëtisten, die uit het Duitse grensgebied kwamen en van hun geloofsleven getuigenis aflegden.
In het jaar 1721 kwam een groep aanhangers der broeders aan op het landgoed van de graaf Von Zinzendorf en konden daar de plaats Herrnhut stichten. Hier konden zij na lange tijd van onderdrukking voor het eerst in vrijheid hun geloof uitoefenen.
Er groeide een sterk verlangen naar geestelijke vrijheid. Men was bereid bezit en werk prijs te geven, als de mogelijkheid bestond een nieuw vaderland te vinden. Enkele vorsten en edellieden wilden hen graag opnemen. Zo kwamen er Tsjechisch sprekende nederzettingen in Berlijn, in Saksen en Silezië, waarvan de meeste zich later bij Zinzendorf aansloten, terwijl Duits sprekende Moraviërs op het landgoed van de graaf een eigen woonplaats bouwden, die sinds 1724 Herrnhut (onder des Heren hoede) heet.
Mensen uit verschillende geloofsrichtingen sloten zich aan. Het waren mensen die ook naar een persoonlijke en ware beleving van het geloof zochten.
De daar ontstane jonge gemeente ervoer het als een werking van de Geest van God, dat uit mensen met verschillende achtergronden toch één gemeente ontstond.
Ook in Suriname is de Broedergemeente bekend geworden als zendingskerk bestaande uit mensen van verschillende achtergronden. 2017 is voor de EBGS weer een Synodejaar en er is veel menskracht nodig voor het werk van de kerk!
De oogst is wel groot, maar arbeiders zijn er weinig. Bidt daarom de Heer van de oogst, dat Hij arbeiders uitzende in zijn oogst! Lucas 10: 2!
Drs. Agnes M. Ritfeld
Gemeentelid van de Evangelische Broedergemeente

error: Kopiëren mag niet!