Het begint altijd netjes. Met een cheque. Een lintje. Een persbericht. En een naam die klinkt als een moreel kompas: corporate citizenship, maatschappelijk verantwoord ondernemen, public-private partnership, stakeholder engagement, of het populaire capacity building. Mooie woorden, zachte kleuren, grote glimlachen. Niemand noemt het een steekpenning — dat zou onfatsoenlijk zijn. Nee, dit heet sponsoring. Of beter: “steun aan goede doelen”.
Het mechanisme is simpel en doeltreffend. Een organisatie, activist of NGO uit kritiek. Niet hard, maar hoorbaar. Dan volgt een uitnodiging. Een gesprek. Een voorstel. “We waarderen jullie werk.” En voor je het weet ligt er geld op tafel — voor een project, training, conferentie of “versterking van de organisatie”. Geen voorwaarden, natuurlijk. Althans, niet op papier.
Daarna wordt het stil. De persverklaringen worden neutraler. De scherpe randjes verdwijnen. Kritiek verandert in “dialoog”. Misstanden worden “complexe uitdagingen”. En als er weer iets misgaat, hoort men zinnen als: we volgen de ontwikkelingen, we blijven in gesprek, nu is niet het juiste moment. Het zwijgen is geen afspraak, maar wel de verwachting.
Multinationals beheersen dit spel tot in de perfectie. Ze weten dat reputatie goedkoper is dan hervorming. Ook buitenlandse organisaties — vaak met migrantenwortels — doen gretig mee. Wie toegang wil tot beleidsmakers, heeft middelen nodig. Wie middelen krijgt, leert snel waar de grenzen liggen.
Kritisch zijn mag, zolang het niemand schaadt die betaalt.
Zo verschuift de macht ongemerkt. Niet gekozen volksvertegenwoordigers bepalen de koers, maar zij die budgetten verdelen. Beleid wordt geen kwestie van principes, maar van partnerschappen. En maatschappelijke waakhonden veranderen in keurige huisdieren: goed gevoed, netjes verzorgd, en vooral… stil.
Het is geen corruptie, zegt men. Het is samenwerking. Maar als zwijgen wordt beloond en spreken wordt afgestraft, dan is het resultaat hetzelfde — alleen met betere branding.