Het Nederlandse koninklijk huis vervult een strikt constitutionele en representatieve rol binnen de parlementaire democratie. Volgens de Grondwet is de koning staatshoofd, maar zijn macht is beperkt en wordt volledig uitgeoefend onder verantwoordelijkheid van de ministers. Dat betekent dat elke handeling van de koning – van toespraken tot staatsbezoeken – politiek gedragen moet worden door de regering.
De koning “regeert niet”, maar verbindt, vertegenwoordigt Nederland internationaal, ontvangt ambassadeurs, en speelt een belangrijke rol bij kabinetsformaties door de benoeming van informateurs en formateurs (hoewel tegenwoordig grotendeels bepaald door de Tweede Kamer). Daarnaast vervult het koningshuis een ceremonieel en symbolisch bindmiddel tussen staat, geschiedenis en bevolking.
Het Nederlandse koningshuis, het Huis van Oranje-Nassau, ontstond in zijn huidige vorm in 1815, toen Willem I zichzelf na de Franse tijd tot koning van het Koninkrijk der Nederlanden uitriep. De dynastie gaat echter veel verder terug tot Willem van Oranje (1533–1584), stadhouder en leider van de Nederlandse Opstand. Sindsdien heeft het Huis van Oranje een centrale rol gespeeld in de staatsvorming, maar stap voor stap werd de macht ingeperkt tot een moderne constitutionele monarchie.
Hoeveel koninklijke huizen zijn er nog in Europa?
Europa telt vandaag twaalf monarchieën met functionerende konings- of groothertogelijke huizen:
- Nederland – Oranje-Nassau
- België – Saksen-Coburg-Gotha
- Verenigd Koninkrijk – Windsor
- Denemarken – Glücksburg
- Zweden – Bernadotte
- Noorwegen – Glücksburg
- Spanje – Bourbon
- Luxemburg – Nassau-Weilburg
- Liechtenstein – Liechtenstein
- Monaco – Grimaldi
- Andorra – co-vorstendom (Franse president + bisschop van Urgell)
- Vaticaanstad – pauselijk leiderschap, een unieke theocratische monarchie
Deze monarchieën hebben één gemeenschappelijke basis: symbolische continuïteit in plaats van politieke macht. Ze functioneren als representanten van nationale eenheid en traditie, terwijl het daadwerkelijke regeren in handen ligt van democratisch gekozen regeringen.