In Nederland werd deze week de top van de Navo (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie) gehouden. De NAVO is een soort beschermingsafspraak onder de westerse landen om zich te wapenen tegen gewapende agressie van buiten. Aanval op een zal worden beschouwd als een aanval op allen.
De samenwerking binnen de NAVO is onder druk komen te staan door opvattingen die door de huidige Amerikaanse president erop na worden gehouden. Zo is hij van oordeel dat Amerika teveel moet opdraaien voor de kosten voor de bescherming van alle westerse landen. Die landen zouden te weinig besteden aan hun eigen verdediging en defensie en Amerika voor de begroting laten betalen. De Europese landen zijn nu zelf tot de conclusie gekomen dat ze te weinig aandacht en geld besteden aan hun defensie. De landen zouden nu hebben begroot om meer uit te geven, maar die uitgaven willen de Europese landen liever dan in Europa doen.
Verder zetten de keuzes van de Amerikaanse president de kernwaarden en het bestaansrecht van de NAVO onder druk. Dan denken we aan de persoonlijke vriendschap van de Amerikaanse president met de Russische ambtgenoot en zijn banden met autoritaire leiders in de wereld.
De NAVO-top zou langer gaande zijn en de komst van de Amerikaanse president zou kort zijn. Er zijn gebieden in Den Haag die speciaal voor de veiligheid van de Republikeinse politicus helemaal zijn omgebouwd en omgeleid. Na verloop van de NAVO-top zullen de gebieden dan worden gerehabiliteerd.
Deze NAVO-top is een historische vanwege de keuzes van de Amerikaanse president, die gebiedsdelen en hele landen wil opkopen of annexeren, ‘voor verhoging van de Amerikaanse en internationale veiligheid’. Met het bekendmaken van deze plannen is de Amerikaanse president onbeschaamd.
Vandaag kijken even terug naar de oorsprong van de NAVO en wat deze organisatie nu bezig houdt.
De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO, Engels: NATO) werd ten tijde van de oprichting ook het Atlantisch Pact genoemd (verouderd). Het is een na de Tweede Wereldoorlog opgerichte militaire internationale organisatie op basis van het Noord-Atlantische Verdrag dat in Washington D.C. op 4 april 1949 werd getekend. Belangrijkste afspraken in dit verdrag betreffen wederzijdse verdediging en samenwerking van de legers van de aangesloten landen.
Aanvankelijk was de NAVO ook bedoeld als krachtenbundeling tegen samenwerkende communistische landen binnen de invloedssfeer van de Sovjet-Unie, ook bekend als het Oostblok.
Het NAVO-hoofdkwartier is gevestigd in het Brusselse stadsdeel Haren. In 2024 telde deze verdragsorganisatie 32 lidstaten.
De in 1992 opgerichte Organisatie voor het Verdrag inzake Collectieve Veiligheid (CSTO), een militair bondgenootschap van Rusland, Armenië, Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan en Wit-Rusland kan, evenals het Warschaupact dat heeft bestaan van 1955 tot 1991, worden gezien als een tegenhanger van de reeds in 1949 opgerichte NAVO.
Het Noord-Atlantisch Verdrag is een militair verdrag dat wederzijdse verdediging en samenwerking van de legers van de westerse landen regelt, aanvankelijk vooral als tegenkracht tegen de communistische landen in het Oostblok. Die vormden op hun beurt in 1955 het Warschaupact. De kern van het verdrag staat in artikel 5, dat stelt dat in geval van een aanval op een van de staten in Europa of Noord-Amerika, deze door de andere zal worden opgevat als een aanval op allemaal en dat alle landen zullen meehelpen (samenwerken) om de aanvaller af te weren.
Sinds het einde van de Koude Oorlog is het militaire belang van de NAVO afgenomen. De lidstaten incasseerden het vredesdividend en krompen hun strijdkrachten in. De NAVO is sindsdien in een transformatiefase, waarin nieuwe taken zoals bestrijding van terrorisme, proliferatie en anarchie op de agenda zijn gekomen. Op de top van Praag in 2002 en de top van Istanboel in 2004 zijn hierover afspraken gemaakt. Tijdens een topconferentie in Wales in 2014 kwamen de lidstaten overeen ernaar te zullen streven binnen tien jaar 2% van het bruto binnenlands product te besteden aan defensie. Aanleidingen hiertoe waren de Annexatie van de Krim in 2014 door Rusland en de terreurdreiging vanuit IS.
Artikel 5 is tot op heden eenmaal van toepassing verklaard: na de aanslagen op 11 september 2001 in New York en Washington. De NAVO heeft de Verenigde Staten kort na deze aanslagen bijgestaan met AWACS-radarvliegtuigen. Operatie Enduring Freedom daarentegen was geen NAVO-missie.
In februari 2003 deed NAVO-lid Turkije een beroep op de overige NAVO-leden op grond van artikel 4 van het Noord-Atlantisch Verdrag, dat voorziet in consultatie tussen de verdragsgenoten als het gebied, de politieke onafhankelijkheid of de veiligheid van een lidstaat wordt bedreigd. Turkije deed deze stap in verband met de gespannen situatie rond het buurland Irak. Een aantal westerse landen, waaronder de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, stond op het punt Irak binnen te vallen om Saddam Hoessein te verdrijven.
Na de inval van Rusland in Oekraïne, werden er met name in de Oostelijke Europese staten veranderingen doorgevoerd op het gebied van internationale veiligheid en defensie. Zo voerde Letland de dienstplicht weer in en stuurde de NAVO extra manschappen naar Litouwen. Litouwen versterkte de afweer tegen digitale aanvallen en het verspreiden van misinformatie door Rusland.
De NAVO hield in de zomer van 2023 de grootste luchtmachtoefening uit de geschiedenis met 10.000 militairen en meer dan 250 vliegtuigen. In januari 2024 werd een grote oefening aangekondigd, te houden met 90.000 manschappen in onder meer Polen, Duitsland en de Baltische staten. Op termijn willen de NAVO-landen binnen een maand 300.000 militairen kunnen oproepen.
Sinds oktober 2023 hebben in meerdere Europese NAVO-lidstaten hooggeplaatste politici en militaire kopstukken in het openbaar de mening uitgesproken, dat de betreffende landen méér dan de laatste decennia, rekening moeten gaan houden met het voeren van oorlog in Europa. Genoemd wordt dat in het algemeen een mentaliteitsverandering nodig is, bij zowel private partijen als bij publieke organisaties en instellingen, en dat organisatorische veranderingen in de maatschappij en bij het leger nagestreefd zouden moeten worden.
Tijdens de historische top in Washington DC naar aanleiding van 75 jaar NAVO, op 9-11 juli 2024, werd besloten militaire steun aan Oekraïne te blijven leveren en minimaal 2% van het BBP aan defensie te zullen besteden. Nu stonden vooral de defensiebestedingen op de agenda.