Een voorgestelde wetswijziging rond benoemingen binnen de rechterlijke macht roept zorgen op over machtsbalans, onafhankelijkheid en burgerlijke vrijheden.
Het initiatiefvoorstel tot wijziging van het Reglement op de Inrichting en Samenstelling van de Rechterlijke Macht beoogt een vaste termijn te stellen aan het advies van het Hof van Justitie bij benoemingen van rechters en de procureur-generaal. Indien dit advies niet binnen dertig dagen wordt uitgebracht, kan de regering alsnog overgaan tot benoeming.
Op papier lijkt dit een praktische oplossing tegen bestuurlijke stilstand, maar binnen het huidige staatsrechtelijke systeem zijn de gevolgen aanzienlijk.
Het bestaande systeem is juist ingericht om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te beschermen.
Het adviesrecht van het Hof fungeert als een belangrijk “check and balance”-mechanisme tussen de machten. Door een harde termijn te koppelen aan dit advies en de mogelijkheid te openen dat de regering zonder dat advies kan handelen, wordt de rol van het Hof verzwakt. In de praktijk kan dit leiden tot politieke druk op het Hof om snel – en mogelijk minder zorgvuldig – te adviseren, of tot benoemingen waarbij inhoudelijke bezwaren niet meer worden meegewogen.
De invloed hiervan reikt verder dan de instituties alleen. Voor burgers is een onafhankelijke rechterlijke macht de laatste waarborg tegen willekeur van de overheid. Wanneer rechters en de procureur-generaal worden benoemd via een proces waarin de uitvoerende macht doorslaggevend wordt, ontstaat het risico dat rechtspraak niet langer als volledig onpartijdig wordt ervaren. Dit tast het vertrouwen in de rechtsstaat aan en kan leiden tot terughoudendheid bij burgers om hun rechten via de rechter af te dwingen.
Daarnaast raakt dit voorstel direct aan burgerlijke vrijheden zoals het recht op een eerlijk proces en rechtsbescherming tegen de staat. Een rechterlijke macht die onder tijds- en politieke druk staat, kan minder effectief optreden als tegenmacht.
Hoewel efficiënt bestuur belangrijk is, mag dit nooit ten koste gaan van fundamentele vrijheden. In dat licht vormt dit initiatiefvoorstel geen technische aanpassing, maar een principiële verschuiving die waakzaamheid vereist.