Grondenrechten: dialoog, maar wel primaat van de politiek

Er is onvrede bij de inheemse en tribale volken over de nieuwe wet die de collectieve rechten van de inheemse en tribale volken zal regelen. De inheemse en tribale volken vinden dat ze buiten spel zijn gezet door de huidige regering en dat ze niet gekend zijn in de aanpassingen die zijn gemaakt in deze wetten. We gaan vandaag enkele begrippen met u doornemen die in dit kader van belang zijn. Een van de zaken die in de wet voorkomt is Free Prior Informed Consent (FPIC) oftewel Vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde toestemming. FPIC  is een term die gebruikt wordt om inheemse volken in directe zin (bottom-up) te raadplegen en te laten deelnemen bij de ontwikkeling van voorouderlijk land of het gebruik van hulpbronnen binnen hun grondgebied. Het United Nations Permanent Forum on Indigenous Issues (UNPFII) definieerde dit concept.

‘Vrijwillig’ betekent dat er geen manipulatie of dwang van de inheemse bevolking is en dat het proces zelfgestuurd is door degenen die door het project worden beïnvloed. ‘Voorafgaand’ wil zeggen dat er voldoende toestemming wordt gevraagd voordat acties in gang worden gezet of goedgekeurd en dat de tijd voor het consultatieproces gegarandeerd moet zijn. ‘Geïnformeerd’ gaat ervan uit dat de inheemse bevolking toereikende informatie ontvangt over de belangrijkste punten van het project, zoals de aard, omvang, tempo, omkeerbaarheid, reikwijdte, reden en de tijdsduur.

‘Toestemming’ houdt in dat deze is verkregen door middel van participatie en overleg met de centrale vertegenwoordigers. Dit concept is van belang voor het uitgeven van grond en concessies.  Geïnformeerde toestemming (Engels: informed consent) is een procedure waarin iemand de mogelijke voor- en nadelen van een medische behandeling te horen krijgt alvorens degene besluit om de behandeling al dan niet te ondergaan. Dus het gaat dan om voor- en nadelen van consessies, vergunningen en gronduitgiften. Een valide procedure bestaat uit drie onderdelen: voorlichting, oordeelkundig vermogen en vrijwilligheid. Ten eerste de voorlichting: de behandelaar of onderzoeker geeft alle informatie die een individu nodig kan hebben om een zelfstandige beslissing te nemen en zorgt ervoor dat de persoon de gegeven informatie begrijpt. Meestal wordt hiervoor een geschreven tekst gebruikt, waarin de behandeling of het onderzoek in lekentaal wordt uitgelegd. Daarnaast wordt de behandeling of het onderzoek vaak mondeling toegelicht en wordt gekeken of alle informatie voor het individu duidelijk is. Ten tweede is er het oordeelkundig vermogen. Dit verwijst naar het vermogen van de persoon om de gegeven informatie te begrijpen en op basis van de mogelijke gevolgen van zijn besluit een redelijk oordeel te vormen over het ondergaan van de behandeling of deelnemen aan het onderzoek. Ten derde is er de vrijwilligheid. Dit verwijst naar het recht van de persoon om zijn beslissing te nemen zonder onder druk te worden gezet. De behandelaar of onderzoeker mag de persoon dus niet dwingen, manipuleren of ertoe verleiden zijn toestemming te geven. Op dit stuk moeten de inheemse en tribale volken goed geinformeerd worden en hebben ze ook inspraak.

Een zaak van de wetgeving over inheemse en tribale volken is dat van de landrechten. De grondenrechten van de inheemsen en marrons in Suriname hebben betrekking op de rechten op de woon- en leefgebieden en natuurlijke hulpbronnen in Suriname. Over deze rechten bestaan uiteenlopende standpunten tussen de regering ten opzichte van de inheemsen en marrons. Deze rechten moeten nu in verband gebracht worden met de zeespiegelstijging. De bevolking van Suriname zal waarschijnlijk naar zuidelijk gelegen gebieden moeten verhuizen. Er moet met de grondenrechten met veel voorzichtigheid worden omgegaan.

Er is terecht gesteld recent dat gronden van inheemse en tribale volken, geen domeingrond is. Het is collectief grond, dat niet te verkopen of te bezwaren is voor leningen met een hypotheek.

De inheemsen zeggen dat de Moiwana en de Lokono vonnissen niet zijn meegenomen bij de Surinaamse wetgeving. In de Moiwana-zaak van 2005 bepaalde het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens dat, Suriname het recht van een in stamverband levende gemeenschap op grondbezit had geschonden. Het Hof stelde dat het eigendomsrecht voortvloeit uit het traditioneel bewonen en gebruiken van gronden door de desbetreffende gemeenschap, zoals gedefinieerd in haar gewoonterecht.

Het Hof stelde ook dat deze eigendomsrechten niet afhankelijk zijn van de nationale wetten van Suriname. Gedurende de jaren 1990 werd met toestemming van de Surinaamse overheid hout gekapt in het leefgebied van de Saramaccaners (Saamaka). Zij riepen hulp in van de Inter-Amerikaanse Commissie voor en het Hof voor de Rechten van de Mens. In november 2007 werd de Staat Suriname door dit hof veroordeeld. De staat werd schuldig bevonden aan het schenden van de rechten van de Saramaccaners op hun grondgebied. De Surinaamse overheid is verantwoordelijk voor de uitvoering van het zogenoemde Saamaka-vonnis. In dit vonnis is onder andere opgenomen dat het grondgebied van de stam der Saramaccaners gedemarkeerd moet worden en dat de grenzen met de omliggende stammen duidelijk vastgesteld dienen te worden.

De Saramaccaners en Matuariërs kwamen overeen dat de grenslijn van het Saamakagebied en Matawaigebied wordt bepaald door de rechteroever van de Saramaccarivier en de linkeroever van de Surinamerivier. Begin 2016 deed het Inter-Amerikaanse Hof een uitspraak in de zaak die Karaïbische en Arowakse dorpen aanspanden. In het vonnis wordt de Surinaamse staat gesommeerd binnen twee jaar aan de volken collectieve grondrechten op hun traditionele territorium toe te kennen.

In 2017 beklaagde Artist zich echter dat het vonnis noch het akkoord met de regering uit 1992 verandering heeft gebracht aan de grondrechtenproblematiek van de inheemse Surinamers. In augustus 2017 tekende hij weliswaar met Dikan een intentieverklaring om de rechten te gaan regelen; Bouterse stelde de ondertekening op het laatste moment uit. De regering moet dialoog voeren met de belanghebbenden, maar zal uiteindelijk zelf besluiten moeten nemen. Dat heet: primaat van de politiek.

error: Kopiëren mag niet!