Door de aandacht in de media raakt de samenleving beter op de hoogte van het Surinaamse kiesstelsel, dat in feite nimmer eerlijk en rechtvaardig is geweest. Sterker nog. Keer op keer is gebleken dat winnende partijen het niet konden waarmaken, dat ze alle burgers op gelijkwaardige wijze wilden behandelden. Meestal was dat toe te schrijven aan de kieswet met een kiesstelsel, dat nepotisme, politieke rancune, achterstelling en machtsvertoon van politiek leiders mogelijk maakt. Daar kan een eind aan worden gemaakt. De panacea ligt in het wijzigen van de kieswet en het kiesstelsel. Dat zal de weg vrijmaken voor een eerlijk en rechtvaardig kiesstelsel, welk in de lijn van bromtjie djarie ideologie wordt getransformeerd en de burgers meer rechtdoet aan hun behoeften.
Wetenschappelijke constateringen
Bijna 30 jaar geleden schreven Dr. Lila Gobardhan-Rambocus & Dr.Maurits Hassankhan in hun publicatie (Immigratie en ontwikkeling, p.29 Paramaribo, ADEK 1993), dat door invoering van districtenstelsel de etnische politiekvoering werd aangewakkerd. Anno 2022 zou men verwachten, dat traditioneel-etnische stemgedrag geen sterke rol speelt bij de stemkeuze. Recentelijk toonde de afgestudeerde Vidya Narain (ADEK), dat ‘Etniciteit en Stemkeus’ zelfs in het kiesdistrict Paramaribo voorkomt. Het zou interessant zijn geweest, ware deze studie ook in de districten plaatsvond. De resultaten zouden met elkaar kunnen worden vergeleken. Met haar studie heeft ze duidelijk gemaakt, dat in het stedelijk kiesdistrict etnisch gebonden stemkeuze significant bestaat. Tegen het licht van een rechtvaardige samenleving en de bromtjie djarie ideologie is dat onkan.
Illustratie van etniciteit en effect op stembusuitslag
De belangrijkste conclusie van de genoemde studie was, dat er aantoonbaar bewijs bestaat over de stemkeuze op grond van etniciteit van de kiezer en de DNA-kandidaat op de kiezerslijst van een partij. Per resort bleek bij de verkiezingen van mei 2020 een duidelijke relatie te bestaan tussen etniciteit en stemkeuze. Dat was het geval bij de verkiezingen in 2010, 2015 en 2020. Bij de VHP werd een significant positief verband met de Hindoestaanse kiezers gevonden. Maar de VHP trok in 2020 ook veel Javaanse kiezers aan. Dat kwam m n door de kandidaatstelling van personen met Javaanse herkomst op verkiesbare plaatsen van deze partij. Deze situatie leert ons dat verandering van stemgedrag mogelijk is door kieslijsten (dwingend) multi etnisch te doen opstellen. De ABOP had een hele sterke positieve aantrekking naar de marron kiezers toe. Dat kwam door de kandidaatstelling van personen met Marron achtergrond. Bij de NDP bleek in 2010, dat er een positief verband was tussen Marrons en partijkeuze voor NDP. Hoe dat later veranderde verdient een studie. Bij de NPD was de aantrekkingskracht naar Afro-Surinaamse kiezers in 2010 ook duidelijk, maar in 2015 en 2020 was dat sterk veranderd. Waarschijnlijk kwam dat door wisseling van leiderschap en teleurstelling bij achterban. Bij de Javaanse kiezers was de verschuiving in kiesgedrag heel divers. Dat wil zeggen dat meerdere factoren hier de stemkeuze beïnvloeden. Een gedegen studie zal een verklaring voor vinden. Vooralsnog stel ik vast dat de factor etniciteit zeker nog een bepalende rol speelt.
Naar eerlijk en rechtvaardig kiesstelsel
De vraag is wat van het kiesstelsel moet worden gewijzigd? Er zijn diverse inzichten daaromtrent kenbaar gemaakt.
1) De voorzitter van PRO Gerold Sewcharan had in november vorig de voorzitter van DNA schriftelijk aangeschreven, dat recht moet worden gedaan aan de stem van elke Surinamer. Zijn partij is voorstander van een landelijk evenredigheidsstelsel, waarbij de stem van elke kiezer evenveel politiek gewicht krijgt en voor ieder dezelfde regels gelden om gekozen te kunnen worden.
2) DA 91 deed al in 2019 het verzoek aan DNA tot de wetswijziging ten einde het verbod op pre-electorale combinatie van politieke partijen op te heffen en de betaling van borgsom voor deelname aan de verkiezingen wordt ingetrokken.
3) Ramdhan Advocaten meldde onlangs, dat aan politieke partijen eisen moeten worden gesteld, welke voldoen aan de normen van de grondwet. Politieke partijen moeten verplicht worden om het bestuur van hun partij alsook op hun kieslijsten kandidaten op verkiesbare plaatsen te zetten die een afspiegeling zijn van de multi-etnische samenleving.
4) Op Facebook reageerde Khadir A, dat niet het stelsel onrechtvaardig is maar wel het resultaat van het kiesstelsel onrechtvaardig uitkomt. Etnisch stemmen vindt hij als het probleem.
5) Mr J. Van Dijk- Silos gaf recentelijk haar standpunt op social media door, dat bij de wijziging van het kiesstelsel ook de wijziging van de instituten voor de verkiezingen aan de orde moet komen. Haar idee is dat er een Onafhankelijke Verkiezings Autoriteit (OVA) moet komen die op eerlijke en rechtvaardige wijze het verkiezingsproces van begin tot eind moet leiden.
Zekerheid van tweederde meerderheid in DNA als voorwaarde
Om tot de wijziging van kieswet en kiesstelsel te komen zal tweederde meerderheid in DNA nodig zijn. Bepaalde juristen menen dat de wil tot hervorming synchroon moet lopen met de wil van het volk en tegelijkertijd met de bereidheid van minstens tweederde meerderheid in DNA. Zij menen dat aan die voorwaarden nog lang niet is voldaan. Er is dus veel werk aan de winkel voor mediawerkers een opiniemakers in de samenleving. Maar zeer belangrijk is, de toetsing van het kiesstelsel en de kieswet door het Constitutionele Hof. Haar uitspraak zal ongetwijfeld veel invloed hebben op de politiek, parlementariërs en het electoraat.
Eerder gaf DNA voorzitter Marinus Bee te kennen, dat burgers geen initiatief wetten kunnen indienen bij het parlement, maar wel een aanzet daartoe geven. Hij liet daarbij weten, dat het parlement zal kijken naar het meest rechtvaardig kiessysteem. De vraag is nu wanneer het parlement haar wetgevende verantwoordelijk oppakt om de wens tot wijziging van het kiesstelsel in gang te zetten. Tegen het einde van 2021 kondigde president Santokhi in DNA aan dat bij de regeringstop er consensus bestaat over de wijziging van het kiesstelsel.
Een eerlijk en rechtvaardig kiesstelsel anno 2025 of eerder lijkt geen luxe, maar een noodzaak te zijn. Vooral ook om het etnisch stemgedrag te transformeren in de lijn van de brontji djari ideologie.
Drs. S. Harinandan Singh / [email protected]
