By:Rodger Baker
Senior VP of Strategic Analysis, Stratfor
De meeste beoordelingen van de terugtrekking van de VS uit Afghanistan, evenals de voorspelde vooruitgang van de Taliban, richten zich op twee belangrijke resultaten: 1) de omkering van de westerse mensenrechten en normen in het land, met name voor vrouwen, en 2) de deconcentratie van Afghanistan in een terroristische basis voor aanvallen van buitenaf tegen verre buitenlandse mogendheden.
Dit zijn niet per se verkeerde percepties, vooral gezien de geschiedenis van de eerste verovering van Afghanistan door de Taliban. In een gedestabiliseerd Afghanistan, geteisterd door een burgeroorlog, kunnen de Taliban opnieuw buitenlandse strijders rekruteren of herbergen. Ze werken naar verluidt al samen met militante Tadzjiekse groepen langs de grens met Tadzjikistan. Een langdurig conflict, of zelfs een beperkt succes in belangrijke gebieden in het zuiden, zou heel goed een onbeheerde ruimte kunnen achterlaten waar buitenlandse troepen zouden kunnen trainen, plannen en aanvallen op buurlanden of internationaal kunnen uitvoeren. De bescherming door de Taliban van Osama bin Laden en Al Qaeda 20 jaar geleden zou erop wijzen dat dit patroon zich zou kunnen herhalen, waarbij Afghanistan opnieuw de waarschijnlijke bron wordt van de volgende aanval van 9/11-formaat.
Maar het is belangrijk om ook alternatieve historische analogieën te zoeken, al was het maar om het huidige geaccepteerde model te testen. In zijn boek “Lessons” of the Past: The Use and Misuse of History in American Foreign Policy uit 1973, schrijft Ernest R. May “beleidsmakers gebruiken de geschiedenis gewoonlijk slecht. Wanneer ze hun toevlucht nemen tot analogie, hebben ze de neiging om het eerste te grijpen dat in je opkomt. Ze zoeken niet breder. Ze pauzeren ook niet om de zaak te analyseren, de geschiktheid ervan te testen of zelfs maar te vragen op welke manieren deze misleidend kan zijn.” Met de woorden van May als leidraad, is het niet de bedoeling hier een alternatieve beoordeling van de Taliban te geven, maar eerder om aanvullende analogieën te bieden om te overwegen bij het onderzoeken van de toekomst van Afghanistan.
Alternatieve kaders verkennen
Naarmate de veiligheidsmentaliteit van de VS verschuift van conflicten tegen terrorisme en opstandelingen naar concurrentie met China, zullen de Verenigde Staten hun aandacht en militaire interventies opnieuw moeten prioriteren. Dit zal moeilijk zijn, aangezien de aanslagen van 9/11 een generatie Amerikaanse militaire leiders en denkers hebben gevormd. De strijd tegen terrorisme en opstand heeft ook de opleidings- en inzetcycli van Amerikaans militair personeel gedomineerd. Het is logisch dat deze ervaring de primaire lens is waarmee de Verenigde Staten potentiële bedreigingen observeren en beoordelen. Maar zoals het gezegde luidt, als alles wat je hebt (of denkt mee) een hamer is, ziet alles eruit als een spijker.
Beoordelingen op basis van de ervaringen van de Taliban aan het eind van de jaren negentig in Afghanistan, en vervolgens de operaties tegen de opstand in de eerste twee decennia van de 21e eeuw, waren misschien ooit helemaal juist. Maar de tijden zijn veranderd, net als de omstandigheden en de regionale machtsverhoudingen. En gezien deze veranderende context en de lessen die de Taliban zelf in de loop der jaren heeft geleerd, zou ik zeggen dat het nodig is om die beoordelingen (en de veronderstellingen waarop ze zijn gebaseerd) te herzien door de volgende drie basisvragen te benaderen alsof ze nieuw zijn:
Wat is de Taliban?
Wat hebben de Taliban geleerd van de conflicten in Afghanistan, Irak en Syrië?
Wat hebben de Taliban geleerd van 9/11?
1) Wat is de Taliban?
Dit is belangrijk omdat het helpt bij het definiëren van de doelen van de beweging, evenals enkele van haar mogelijkheden en kwetsbaarheden. De algemene veronderstelling is dat de Taliban een terroristische organisatie is die vastbesloten is om de islamitische wet op te leggen in Afghanistan en daarbuiten, en dat ze weinig scrupules heeft om buitenlandse internationale jihadisten op te vangen die de Verenigde Staten of Europa willen aanvallen. Kortom, de Taliban maken deel uit van een transnationale jihadistische beweging die de westerse orde wereldwijd omver wil werpen.
Maar wat als we de perspectieven verschuiven en de groep bekijken in de context van andere revolutionaire bewegingen? In dat licht zouden we de Taliban kunnen omschrijven als een etnografisch-religieuze nationalistische beweging, gericht op het herbouwen van een waargenomen Afghanistan uit het verleden dat sterk, zelfverzekerd en geïntegreerd was in beperkte regionale handels- en machtspatronen, en ook in staat was om zijn eigen belangen te verdedigen . In dit kader zouden de Taliban veel meer gelokaliseerde doelen hebben – misschien verspreid over Pakistan en Iran, of delen van Centraal-Azië – maar duidelijk beperkt in reikwijdte en reikwijdte. Dit perspectief keert niet de perceptie van de Taliban om als een entiteit die de westerse normen zal terugdraaien, en evenmin volledig elimineert het het potentieel voor de Taliban om buitenlandse troepen te gebruiken om hun doelen te bereiken. Maar het plaatst de geografie van Afghanistan wel in het middelpunt van de aandacht van de groep, in plaats van verre westerse mogendheden.
De Taliban hadden dit doel eind jaren negentig en tot aan de aanslagen van 9/11 in 2001 bijna bereikt. Haar troepen hadden de noordelijke alliantie teruggedrongen, ze waren begonnen de macht in belangrijke delen van Afghanistan te consolideren en hadden de controle over Kabul overgenomen. De Taliban hadden ook diplomatieke betrekkingen met Pakistan, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten en waren in gesprek met andere landen (waaronder China).
Ondanks de eerdere Sovjetbezetting, richtten de Taliban hun activiteiten niet op het aanvallen van Rusland uit wraak. Taliban-strijders waren wel regelmatig betrokken bij botsingen langs de regionale grenzen van Afghanistan, maar die aanvallen gingen vaak meer over het aanvallen van interne oppositiekrachten of het claimen van een groter historisch Afghanistan, in plaats van te proberen de Russische macht aan te vallen. Na de verovering van Kabul in 1996 zochten de Taliban erkenning door de VN, maar werden herhaaldelijk afgewezen, waardoor hun aandacht naar binnen werd gedreven. De groep beschermde Osama bin Laden echter tegen oproepen tot zijn uitlevering na de aanslagen op de ambassade in Kenia en Tanzania in 1998, de aanval op de USS Cole in 2000 en na de aanslagen van 11 september 2001, die we verder zullen bespreken in de laatste vraag.
2) Wat hebben de Taliban geleerd van de conflicten in Afghanistan, Irak en Syrië?
De algemene bewering is dat de Taliban, net als bij zijn voorgangers, zijn strategische voordeel op lange termijn ziet in zijn strijd op eigen grondgebied. Afghanistan wordt niet voor niets het kerkhof van de rijken genoemd. En de Taliban ziet de voortdurende terugtrekking van Amerikaanse troepen als een voorbeeld dat volharding buitenlandse troepen kan verdrijven. De geschiedenis heeft echter ook aangetoond dat een dergelijke volharding ten koste gaat van tijd, levens, economie en infrastructuur. Met andere woorden, het verzwakt Afghanistan, waardoor het van binnen verscheurd en kwetsbaar blijft. Maar een deel van de mythos van de Taliban of zijn voorgangers is dat ze zelfs met haar technologische minderwaardigheid in staat is om moreel de ‘superieure’ macht van buitenaf te overwinnen – of het nu de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie of het Britse rijk is. Dit patroon versterkt de perceptie van een onvermijdelijke overwinning.
Maar dit, in combinatie met de lessen van Irak en Syrië, kan ook een van de prioriteiten van buitenlandse mogendheden zijn. In Irak en Syrië zijn de naaste belangen van Turkije bijvoorbeeld veel groter dan de verre belangen van de Verenigde Staten, zoals blijkt uit de verschuivende aandacht van Washington en de inzet van troepen. Het belangrijkste doel van de Amerikaanse regering in de conflicten in Irak, Syrië en Afghanistan was om iets te stoppen, maar het had weinig echte interesse of toewijding om in plaats daarvan iets nieuws te bouwen.
De dagen van post-conflict “nation-building”-inspanningen zijn misschien gestorven na de Tweede Wereldoorlog, of misschien gedeeltelijk overleefd door de Koreaanse oorlog. Maar er is in de recente geschiedenis weinig Amerikaanse bereidheid om de monumentale kosten en verantwoordelijkheid op zich te nemen van de wederopbouw van een land naar een nieuw imago. De Amerikaanse militaire interventies in het Midden-Oosten van de afgelopen 20 jaar hebben geen duidelijk eindspel gehad, behalve het straffen of stoppen van de ontwikkeling van een bepaalde dreiging (of het nu terroristische aanslagen zijn of angst voor kernwapens). En zelfs toen trok de missie-crew de Verenigde Staten eenvoudigweg in slecht gedefinieerde, nooit eindigende conflicten. Pas met de late erkenning van opkomende peer-uitdagers zijn de Verenigde Staten begonnen zichzelf te onttrekken aan eindeloze missies, de beperkte middelen te erkennen en de afnemende perceptie van concrete dreiging door het Amerikaanse volk.
In dezelfde geest verdeelden de acties van Rusland in Syrië het verschil tussen de Verenigde Staten en Turkije. Rusland is geen natiebouwer, maar het heeft strategische belangen in de regio – van percepties van macht tot faciliteiten buiten de Bosporus. Maar zelfs Rusland zit bijna vast in Syrië.
De les voor de Taliban is misschien dat de proximale machten hun grootste zorg zijn en dat de meer afgelegen machten, nou ja, ver weg zijn. De belangen van Rusland in Centraal-Azië, samen met de Chinese grens met Afghanistan en het Belt and Road-initiatief, geven deze twee grote mogendheden meer directe interesse in de evolutie van Afghanistan in vergelijking met de Verenigde Staten.
Maar noch Moskou noch Peking hebben enige intentie of interesse om in het moeras van interventie te worden gezogen, vooral niet zo snel na de terugtrekking van de VS. China heeft de Taliban al bereikt en zijn kernbelangen uiteengezet, waaronder ervoor zorgen dat Afghanistan geen veilige haven is voor Oeigoerse militanten of sympathisanten die China kunnen aanvallen. De Taliban hebben ook contact opgenomen met Moskou, en hoewel Rusland zijn betrekkingen met zijn Centraal-Aziatische buren aan het versterken is, zal dit waarschijnlijk beperkt blijven tot activiteiten in Centraal-Azië of nabij de noordgrens van Afghanistan. De meest waarschijnlijke uitdagingen voor de Taliban zijn nu plaatsen als Pakistan, Tadzjikistan en Oezbekistan en Iran, waar hun etnische en sektarische belangen duidelijk de grens overschrijden. Voor de Taliban hebben ze misschien genoeg in handen in Afghanistan en langs de directe grenzen, en hebben ze dus weinig intentie om ver in het buitenland toe te slaan.
3) Wat hebben de Taliban geleerd van 9/11?
Als we de Taliban beschouwen als een etnisch-religieuze nationalistische beweging, ook al is het er een met politieke en maatschappelijke opvattingen die verschillen van die van het Westen, dan is een van de mogelijkheden dat de Taliban 9/11 zien als een vertraging van de consolidering van de macht in Afghanistan met twee tientallen jaren. Met andere woorden, het toestaan van buitenlandse troepen om Afghanistan te gebruiken als uitvalsbasis voor het plannen en uitvoeren van aanvallen tegen belangrijke westerse mogendheden (of rechtstreeks China of Rusland) kan deze landen ertoe aanzetten hun terughoudendheid ten aanzien van activiteiten in Afghanistan te overwinnen, wat tot actieve oppositie kan leiden. en militaire operaties van verre machten van buitenaf. En dat zou de consolidering van Afghanistan tot een geïdealiseerd verenigd land en de daaropvolgende terugkeer naar regionale betekenis opnieuw vertragen.
Traditionele patronen van beperkte raketaanvallen waren de norm voor Amerikaanse vergeldingsmaatregelen tegen de acties van Bin Laden vanuit Afghanistan – totdat ze dat niet waren. De staking van het Amerikaanse thuisland in september 2001 veroorzaakte een belangrijke verandering in de reactie van Washington. Gezien deze ervaring is ongetwijfeld de gedachte bij de Taliban-leiders opgekomen dat soortgelijke acties tegen Rusland of China ook het gedrag van die twee landen zouden kunnen veranderen.
Momenteel gebruikt China economische hefboomwerking om militante Oeigoerse strijders in het buitenland in bedwang te houden. En het kan bij deze tools blijven als Afghaanse militanten alleen aanvallen lanceren in Xinjiang. Maar wat als die militanten Peking of Shanghai zouden aanvallen? Zou China, gezien zijn huidige militaire ontwikkelingen en wereldwijde ambities, er zeker van zijn een dergelijke aanval zonder een krachtig antwoord zomaar te laten gaan? De Taliban moeten deze implicaties in overweging nemen, wat de recente besprekingen met Peking zou kunnen verklaren.
Analogieën toevoegen aan testveronderstellingen
Het is duidelijk dat deze ideeën niet definitief zijn. Maar ze suggereren wel alternatieve manieren om de Taliban en zijn waarschijnlijke acties zowel binnen als buiten Afghanistan te beoordelen. We hebben de strijd van de Taliban gezien tegen spin-offs van de Islamitische Staat die een concurrerend machtscentrum in Afghanistan vertegenwoordigden. Het heeft buitenlandse strijders ingezet, maar het heeft in het verleden ook geprobeerd om ze onder controle te houden of in beperkte regionale operaties. De Taliban proberen al diplomatieke erkenning te krijgen als ze de huidige Afghaanse regering overwinnen. Het gaat om het aantonen van zijn legitimiteit, zowel in het binnenland als in het buitenland. Een constant leven van gevechten leiden kan uiteindelijk de westerse interventie degraderen, maar het levert weinig op om de Afghaanse mensen de diensten en kansen te bieden (zelfs als het binnen een nauw gedefinieerde set van normen valt). Zonder iets te laten zien voor hun acties, loopt de Taliban het risico voor eeuwig de “bijna” leiders van Afghanistan te zijn.
Zelfs als we deze alternatieve benaderingen in overweging nemen (die veel meer onderzoek vergen), blijven er meer directe vragen over: kunnen de Taliban of de Afghaanse regering, alleen of samen, volledige autoriteit en controle over Afghanistan uitoefenen?
Een Afghanistan dat geteisterd wordt door een aanhoudende burgeroorlog, zou wel eens de niet-geregeerde ruimte kunnen worden waar waarnemers zich zorgen over maken, waar andere militanten zich kunnen verstoppen, trainen en plannen terwijl ze werken aan hun regionale of internationale doelen. Voor alle machten die Afghanistan omringen, lijkt dit de meest directe angst. Voor de Taliban zou de uitdaging zijn om het dagelijkse bestuur van de ongelooflijk complexe ruimte die Afghanistan is, te beheren en zijn nationalistische ideeën te laten gelden zonder onmiddellijke bedreigingen uit te lokken van grote mogendheden zoals de Verenigde Staten, China en Rusland.
