Loopt het Surinaams ‘proces van de eeuw’ met een sisser af?
In 2007 ving het 8 december strafproces met een hoop poeha aan. De zittingen die er toen waren, werden in Su en daarbuiten met grote belangstellling gevolgd. Bij de voorlaatste zitting afgelopen maart was er nauwelijks iemand aanwezig. Een perschef ontbrak. Dat was wel anders in de beginjaren van “het Surinaams proces van de eeuw”.
De rechtszaal zat altijd vol – meest nabestaaanden en journalisten. Vol spanning gingen ze naar de zitting nadat ze eerst uitgebreid waren gefouilleerd. Korte persconferenties werden vooraf en direct na de zittingen gehouden in de beginjaren. Naar de zittingszaal mocht je niets meenemen, op pen en papier na. Het was een beperkte en selecte club mensen dat naar de zitting ging. Ik was één ze.
In de 14 jaren van het 8 decemberstrafproces, is de bewaking altijd streng geweest. Op de zittingsdagen was de spanning altijd te snijden. Ik kwam toentertijd zeker een uur voor aanvang voorafgaand aan de strafzitting aan. Je moest je als bezoeker op tijd aanmelden en intekenen om naar binnen te kunnen. Vol spanning gingen de aanwezigen de rechtszaal in. Wie laat was – of omdat de zaal vol zat – kwam niet meer binnen.
De belangrijkste verdachte is voormalig president van de republiek Suriname, Desiré Delano Bouterse. Vrijdag 30 april vindt de zoveelste zitting plaats. Een bijzondere zitting, want Bouterse wordt voor de 2de keer als hoofdverdachte opgeroepen. De zaak is nu in de fase van het hoger beroep. Bouterse was bij de laatstgehouden zitting van 26 maart aanwezig in de rechtbank. Het Hoger Beroep van Bouterse’s zaak ging toen voor het eerst voor.
Op 26 maart was nauwelijks publiek aanwezig. Mettertijd is de belangstellling voor het ‘Surinaams proces van de eeuw’ behoorlijk gedaald. Zat in de beginjaren de rechtszaal overvol, bij de laatstgehouden zitting waren circa 5 journalisten aanwezig. Een woordvoerder ontbrak, terwijl die in de beginjaren er wel was.
Nabestaanden van de 8 december slachtoffers die in de beginjaren elke zitting volgden, maken niet langer moeite om aanwezig te zijn. In totaal zijn destijds van de 25 verdachten uiteindelijk 15 mannen wreed vermoord door militaire machthebbers in de nacht van 8 op 9 december 1982 in het Fort Zeelandia. Het 8 decemberstrafproces draait om juridische vergelding van de moord op deze 8 december slachtoffers.
Leden van de partij van gewezen president Ronald Venetiaan, de NPS, hebben destijds veel over gehad om Bouterse te verooordelen. En nog steeds. Een goed deel van de nabestaanden zijn lid of minstens gelieerd aan deze partij.
Zesentwintig maart hoorde Bouterse in hoger beroep een strafeis van 20 jaar tegen zich eisen. Op 29 november 2019 gaf de rechtbank aan dat Bouterse zowel in verzet als hoger beroep kan gaan. De rechtbank, genaamd krijgsraad in dit proces, vooroordeelde Bouterse die bewuste 29 november tot 20 jaar celstraf voor het plegen van een coup en de moord op 15 mannen, die kritisch waren tegenover de militaire machthebbers toentertijd.
De Krijgsraad bestond aanvankelijk uit rechter Cynthia Valstein-Montnor, president van de Krijgsraad en rechters Suzanne Chu en Rewita Chatterpal. Nu Bouterse’s hoger beroep dient, zijn er naast Valstein-Montnor, die aanzit sinds de start van het proces, twee andere rechters zijn aangesteld.
Bouterse komt er juridisch niet meer onderuit om voor de rechtbank te verschijnen omdat de fase van zijn hoger beroep en verzet, oftewel bezwaar, is aangebroken. Zoals hij afgelopen maart erbij stond in de rechtbank, lijkt het alsof hij nooit staatshoofd is geweest. Het was een troosteloos stil en emotioneel moment.
De Hoger Beroepszaak tegen Bouterse was afgelopen maart nauwelijks in de media. Vrijwel complete stilte heerst al jarenlang binnen en buiten het 8 december strafproces aan de kant van de verdachten, én aan de kant van de gemeenschap.
Die stilte is er ook, omdat de rechterlijke macht zich tegenwoordig nauwelijks nog profileert. De aanvankelijke publiciteit namens de rechtbank via een woordvoerder, Marjory Sanches, is weggevallen. Krijgsraadvoorzitter Valstein-Montnor heeft samen met de twee andere vrouwelijke rechters in het proces conscientieus haar werk gedaan en inmiddels de veroordelingen in lager en hoger beroep bekendgemaakt.
Afgelopen 22 januari 2020 werd de tweede zitting van de verzetzaak van Bouterse gehouden. Bij de behandeling van het verzet is toen een aanvang gemaakt met het hoger beroep.
Bouterse zelf was er toen niet bij. Van de president van de Krijgsraaad die de groep van in totaal 3 rechters voorzit, Cynthia Valstein-Montnor, hoor je niets meer. Nu het Hoger Beroep van Bouterse dient, zijn 2 andere rechters naast Valstein-Montnor aangesteld.
Showproces
Bouterse, noch de overige veroordeelden, hebben ooit vastgezeten voor de decembermoorden. Of het ooit gaat gebeuren is nog maar de vraag.
Het 8 decemberstrafproces is altijd aangeduid als ‘Suriname’s proces van de eeuw” vanwege de aard van gepleegde misdaden en omdat de hoofdverdachte staatshoofd is geweest en sowieso een bekende Surinamer. Velen typeren hem als een “beruchte” Surinamer. Suriname’s focus is ondanks zijn spraakmakende berechting, tegenwoordig niet langer op Bouterse gericht. Hij bevindt zich inmiddels onder de radar.
Het 8 december strafproces is tot nog toe één groot showproces geweest. Alle verdachten lopen nog vrij rond en zullen zoals het er nu naar uitziet, vrij man blijven. Het is ook Suriname’s best bewaakte proces tot nog toe. Geen telefoon mag naar binnen. Bij binnenkomst fouilleert men streng. Te Boxel in Para is voorafgaand aan de start van het proces in 2007, een bestaand gebouw omgebouwd tot rechtszaal speciaal. Vol zenuwen kwamen verdachten zowel nabestaanden bij de zittingszaal aan. Het proces heeft ook de staat Suriname veel geld gekost. Het voorlopig resultaat is dat verdachten, waarvan sommigen zoals Desi Bouterse inmiddels veroordeeld zijn, jarenlang in the spotlight staan sinds de start van de proceszittingen.
Ik herinner me nog dat ik geladen vol spanning de eerste jaren het proces bezocht. Tegen het einde van het proces in lager beroep – vòòr de verooordelingen waren uitgesproken – heerste er alom enorme spanning .
Jaren hoorde ik niets meer over 8 december strafproces tot de zitting van afgelopen maart. Sleutelverdachten, militairen Desiré Bouterse en wijlen Arty Goré en Ruben Rozendaal – de laatste pleegde zelfmoord- kregen 20 jaar als strafeis. Levenslang. De hoogste straf in deze rechtszaak.
De zittingen waren altijd zenuwslopend. ‘0chtends stipt 9 uur vingen ze aan. De zaal kom je pas binnnen na uitvoerig te zijn gefouilleerd. Niets mag mee in de rechtszaal, behalve pen en papier. Opname apperatuur is verboden.
Een showproces is het 8 december strafproces, vanwege de strenge bewaking tijdens het proces in de speciaal ingerichte rechtszaal te Boxel en ook op andere plekken daarna. De zittingen duurden aanvankelijk vaak genoeg gewoonweg een dag. Tot nog toe heeft niemand werkelijk straf uitgezeten. Enkel een bom aan geld en heel veel tijd en moeite – vooral van de kant van de Krijgsraad: de rechterlijke macht – is in het proces gestopt. Ruben Rozendaal, die tot 10 jaar verooordeeld werd, pleegde zelfmoord tijdens het proces. Arty Gore overleed in 2006 na een ziekbed en Marcel Zeeuw, Badrisein Sital, Edgar Ritfeld en Roy Esajas zijn eveneens overleden.
Oorspronkelijk waren er in totaal 25 verdachten. Desi Bouterse en zes andere verdachten kregen strafmaten van tien tot 20 jaar. Tijdens Zelf was ik op bijna elke zittingsdag al die jaren aanwezig. Spannend waren de zittingsdagen altijd. Je moest bij binnenkomst alles inleveren. Alleen met pen en papier mocht je de rechtszaal in. Telefoons moest je achterlaten, zo op hun hoede was de rechterlijke macht – de organisator van het proces. Zo secuur als de drie rechters sinds de start van het proces zijn, zo teleurstellend is de afloop omdat totnogtoe enkel veroordelingen zijn uitgesproken en helemaal niemand ooit een dag nog heeft gezeten. Het lijkt of het de Krijgsraad – de groep van drie rechters – daar totaal niet om te doen is: verdachten achter slot en grendel zetten. De rechterlijke macht opereert secuur en dus traag.
Nabestaanden van de slachtoffers die destijds wreed zijn vermoord wachten nu al bijna 15 jaar op berechting van de daders. Het gaat ook zo langzaam omdat eraan omdat alles gaat volgens internationaal geldende procedures. De rechters hebben laten zien dat ze hun werk secuur doen. Dat is dé verdienste van Suriname’s “proces van de eeuw” Dertig april aanstaande – vrijdag – gaat het showproces van Suriname door. Er is veel werk verzet door de Krijgsraad maar het ziet ernaar uit dat Suriname’s rechtszaak van de eeuw met een sisser reeds afgelopen. De verdachten inmiddels een gevorderde leeftijd. Niemand heeft nog achter slot en grendel gezeten en de kans is klein dat het gaat ook niet gebeuren gezien de gevorderde leeftijd van de in totaal zes verdachten. Aanvankelijk – in 2007 – waren het er 15 die ter veroordeling zijn gebracht.
door Nancy de Randamie
