Sam Gerrits [email protected]
De huidige situatie in Suriname, waarin uit angst voor een nieuwe vogelgriepuitbraak alle vogelproducten uit heel Europa geblokkeerd zijn, doet denken aan de fipronilcrisis in Nederland van 2017. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) oormerkte toen wetenschappelijk aantoonbaar ongevaarlijk eten — toch als gevaarlijk voor de gezondheid, vanwege aangetroffen spoortjes van het gif fipronil. De Nederlandse overheid vernietigde daarop tientallen miljoenen eieren en ruim drie miljoen kippen. De pluimveesector ging voor zeker 70 miljoen euro het schip in. De hoofdprijs werd, zoals gebruikelijk, betaald door de consument. Eieren zijn tegenwoordig op elke euro bijna dertig cent duurder in Nederland.
Consumentenvertrouwen komt te voet en gaat te paard. Nergens is dat gegeven zo pregnant, als in de voedselsector. Onze angst voor besmettelijke ziekten zit diep evolutionair ingebakken in ons brein. En terecht. Het gaat immers om leven en dood. Maar deze angst kan ook doorslaan. De Surinaamse pluimvee-industrie kan hierover meespreken. Nederland constateerde half oktober vorig jaar het eerste bedrijf met hoog pathogene (zeer ziekteverwekkende) vogelgriep. Het laatste met deze vogelgriep besmette pluimveebedrijf is op 20 februari geruimd en sindsdien zijn er geen nieuwe gevallen in Nederland aangetroffen. De Surinaamse Chief Veterinary Officer houdt desondanks de grenzen gesloten voor álle pluimveeproducten uit héél Europa. Dat is vreemd, want tijdens de laatste Amerikaanse vogelgriepuitbraak in de lente van 2020 importeerde Suriname probleemloos alle broedeieren uit de V.S., die van buiten de risicozone van 10 kilometer kwamen. Nu is echter een heel continent geblokkeerd, om een uitbraak in één kippenstal, die binnen een dag onder controle was en nu geen rol meer speelt.
Kun je met vogelgriep besmet gevogelte en eieren eten?
Het soort extreme importverboden doen de vraag rijzen wat de risico’s eigenlijk zijn, die aan met vogelgriep besmet vlees of eieren vastzitten. Wat gebeurt er, als je met vogelgriep besmet gevogelte of eieren eet? Het antwoord hierop is verrassend genoeg, mits het veilig en goed klaargemaakt is: helemaal niets. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft 15 jaar geleden al laten weten dat met vogelgriep besmette kip, eenden en ander gevogelte en hun eieren veilig zijn om te consumeren, mits op de juiste manier gekookt of gebakken.
Tot op heden is er geen epidemiologisch bewijs, dat er ooit mensen besmet zijn geraakt met vogelgriep na het eten van besmet pluimveevlees of eieren, nadat deze op minimaal 70° Celsius waren verhit, zodat er absoluut geen rood, rauw vlees of vloeibare eierstruif overbleef. Slachten is echter een ander verhaal. De WHO heeft in de afgelopen decennia talloze gevallen van vogelgriep bij de mens geregistreerd, die ontstaan waren tijdens het thuis slachten van zieke vogels.
Een korte recente geschiedenis van de vogelgriep
Op 11 april 2007, een kleine veertien jaar geleden, startte een vogelgriepvirus, bekend als H5N1, zijn destructieve veroveringstocht dwars door Azië, Noord-Afrika en het Midden-Oosten, waarbij het pluimveepopulaties in apocalyptische aantallen verwoestte en 6 op de 10 mensen doodde, die het virus hadden opgelopen. Het totale aantal doden onder mensen was uiteindelijk laag — in de honderden — maar wetenschappers en regeringsleiders overal ter wereld vreesden, dat het virus een menselijke pandemie zou veroorzaken. De wereld zette zich schrap. En toen … gebeurde er helemaal niets. Menselijke vogelgriep-infecties zijn tegenwoordig vrijwel verdwenen. Dat is het goede nieuws. Het slechte nieuws is, dat niemand weet waarom. Wetenschappers snappen ongeveer waarom sommige varianten zijn verdwenen. Maar niemand snapt precies, waarom de H5N1 variant uit het zicht is verdwenen. Meerdere epidemiologen geven toe, dat er dingen gebeuren met vogelgriep, die niet helemaal kloppen met onze wetenschappelijke modellen. Laboratoria overal op de wereld doen druk onderzoek naar het vogelgriepvirus, om erachter te komen hoe het precies zit.
Wat betekenen H5N1 en H5N8, het vogelgriepvirus ontrafeld
We weten al meer dan een eeuw dat virussen muteren op allerlei manieren, om mensen, vogels en andere dieren opnieuw te kunnen besmetten. Wat een virus precies is, daar weten we ook steeds meer over. Een virus is kort samengevat — de meest eenvoudige parasiet die bestaat. Het is het allerkleinste wezentje dat we kennen. Veel kleiner nog dan een bacterie!
De cellen waaruit ons lichaam bestaat zijn klein. Tien cellen op een rijtje zijn samen ongeveer zo dik als een haar. Stel je nu even één enkele menselijke cel voor, die zo groot is als een voetbalveld. Daarmee vergeleken is een virusdeeltje als van de vogelgriep slechts zo groot als één voetballer. Dit virusdeeltje eet niet en ademt niet. Voor longen, een hart of een spijsverteringskanaal is helemaal geen ruimte in het microscopisch kleine bolletje. Of een virus leeft, daar twisten wetenschappers over. In het kleine wezentje is alleen maar ruimte voor een paar eiwitten en wat erfelijk materiaal. Dat laatste, daar gaat het om. Want een virus heeft maar één doel, zich zoveel mogelijk voortplanten. En dan moet je niet denken aan een paar nakomelingen. Per geïnfecteerde cel in een vogel komen er 500 tot 1.000 vogelgriepvirussen vrij. Dus uit één geïnfecteerde kip zwermen miljarden “voetballertjes” uit, in een grote kippenstal spreek je al snel over biljoenen.
Wat wetenschappers bedoelen, als ze het hebben over H5N1, H7N9 of H5N8 virussen is eigenlijk vrij simpel. De H staat voor Hemagglutinine en de N staat voor Neuraminidase. Dat zijn ingewikkelde namen voor twee eiwit-uitsteeksels die “groeien” op de virusmantel, als boompjes op een heel klein planeetje. De namen zijn ingewikkeld, maar wat de H- en N-eiwitten doen is simpel. Je kunt virussen in het lichaam zien als heel kleine bootjes, die tussen de cellen worden voortgedreven door lichaamsvloeistoffen. De H-eiwitten op de virusmantel werken als enterhaakjes. Ze helpen het virus om een cel binnen te dringen. De N-eiwitten werken andersom, als stootkussens. Ze helpen virusdeeltjes om niet aan elkaar te klonteren en om een geïnfecteerde cel weer te verlaten.
Doordat een virus muteert, ontstaan er telkens nieuwe soorten stootkussens en enterhaakjes. Die krijgen een nummer van wetenschappers, in de volgorde waarop ze ontdekt zijn. Het beruchte H5N1 vogelgriepvirus heeft zodoende het 5e enterhaakje en het 1e stootkussen, dat ooit beschreven is door virologen. Het H5N8 vogelgriepvirus heeft het 5e enterhaakje en het 8e soort stootkussen. Het afweersysteem van vogels en mensen probeert continu om een ziek, door virussen geïnfecteerd lichaam weer beter te maken. Dat doet het, door telkens nieuwe manieren te verzinnen om de enterhaakjes te blokkeren en de stootkussens te saboteren. Zo verslaat ons lichaam virussen. Maar na een tijdje groeien er andere enterhaakjes en stootkussens op de virusmantel, die het afweersysteem niet herkent. Dan lukt het het virus om onze cellen toch weer te enteren, en worden wij of onze kippen weer ziek. Deze wapenwedloop is al tientallen miljoenen jaren aan de gang.
Is Nederland een veilig land om broedeieren uit te importeren?
Ik vroeg aan professor dr. ir. Mart C.M. de Jong, hoogleraar Kwantitatieve Veterinaire Epidemiologie aan de Landbouwuniversiteit Wageningen en dé autoriteit op dit gebied in Nederland, of het terecht is dat Suriname op dit moment haar grenzen sluit voor broedeieren uit Nederland. Professor de Jong gaf daar een genuanceerd antwoord op:
“Ik denk dat het aan de ene kant goed mogelijk is om het risico erg klein te maken, aan de andere kant is het standpunt van Suriname ook te begrijpen. De gevolgen van een introductie van vogelgriep kunnen groot zijn.”
Dr. Nancy Beerens, hoofd van het Nationaal Referentie Laboratorium voor deze ziekte, en verbonden aan Wageningen Bioveterinary Research, geeft een meer gedetailleerd antwoord. Ze is het eens met de stelling van Mart de Jong. “Het risico van broedeieren is niet heel groot. Maar de keuze ligt bij het importerende land. Als het exportland niet ziektevrij is, mag je de import stilleggen.”
Drs. Anand R. J. Chotkan DVMZ, waarnemend permanent secretaris van Veeteelt bij het Surinaamse Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij, bevestigde onlangs de woorden van dr. Beerens. Hij constateerde dat een land pas vrij is van een ziekte, wanneer er drie maanden na de laatste, geen nieuwe uitbraken geweest zijn. Daarin volgt hij de richtlijnen van de Wereldorganisatie voor Diergezondheid (OIE).
Nederlandse bedrijven die een uitbraak van vogelgriep constateren, zijn verplicht om dit te melden aan de voedsel —en warenautoriteit NVWA. Die grijpt niet alleen snel in, maar meldt de uitbraak ook aan de OIE. Deze geeft het land daarop de status “Actief”, wat betreft een dierziekte. Pas drie maanden na de laatste uitbraak verandert die status in “Inactief”.
Op 15 maart liet drs. Chotkan echter aan de Surinaamse nieuwswebsite Starnieuws weten dat “het risico van besmetting met de vogelgriep uitbraak in de EU, met name Nederland,” hoog is. Dit is een merkwaardige uitspraak. Het klopt, dat een hoog pathogene vogelgriep op dit moment door Europa waart. Maar zowel dr. Beerens als prof. dr. ir. Mart de Jong beamen dat het risico, júist omdat we te maken hebben met hoog pathogene vogelgriep, die vrijwel direct opgemerkt wordt in pluimveebedrijven, juist niet heel groot is. Nederland slaagt er al vele decennia in, door telkens voortvarend in te grijpen, om de vogelgriep doelmatig onder controle te houden.
Volgens de OIE regels is Nederland pas vanaf 22 mei 2021 officieel ziektevrij. Want op zaterdag 20 februari werd op één pluimveebedrijf in Sint-Oedenrode in het Nederlandse Brabant de hoog pathogene vogelgriepvariant H5N8 vastgesteld. De NVWA heeft deze besmetting direct rigoureus aangepakt en meer dan 130.000 kippen gedood, ook uit 2 “schone” bedrijven. Allemaal om een verdere verspreiding van het virus te voorkomen. Sindsdien zijn er nergens in Nederland besmettingen meer aangetroffen.
Hoe groot is de kans dat importbroedeieren ongemerkt de vogelgriep meenemen?
Volgens dr. Nancy Beerens is de kans dat importbroedeieren ongemerkt de vogelgriep meenemen heel klein . “Het duurt 21 dagen voordat een ei uitkomt. Stel nou dat er een hoog pathogeen virus rondwaart. De incubatietijd daarvan is 0-3 dagen. De eerste dode kip valt niet op, die zie je niet. Pas honderd kippen vallen op. Dan kun je vogelgriep vaststellen. Die aantallen bereik je binnen een dag of 7 á 10. Dan komt de NVWA testen, dat duurt nog een dag of twee.” Dus binnen 14 dagen weet je zeker of er op het moment dat de eieren geraapt werden, vogelgriep was. En dan zijn de eieren nog onderweg.
De kans dat een ei besmet met een hoog pathogeen vogelgriepvirus uitkomt is afwezig. Beerens: “Besmette kippen uitbroeden kán helemaal niet. Want het virus vermenigvuldigt zich ook op eieren en in embryo’s. Dus die eieren komen sowieso nooit uit.” Er is altijd een risico, dat er virusdeeltjes meekomen met sporen van kippenmest, tijdens het behandelen, of in de verpakkingsmaterialen. Dat risico is nooit nul. Daarom is het van belang om alles grondig te desinfecteren. Beerens: “Maar als je je partijen eieren apart houdt en de boel goed ontsmet, en er komen kuikentjes uit na 21 dagen, dan weet je al dat A. Dat het bedrijf niet besmet was en B. Dat de kuikentjes absoluut gezond zijn. Volgens dr. Beerens kan de import van broedeieren vanaf 22 mei gewoon weer starten. Ze ziet wel dat landen na drie maanden de situatie opnieuw beoordelen. “Dan wordt er gezocht of in de omringende landen of in wilde vogels iets gevonden wordt.”
Eendeneieren
Bij eendeneieren is het risico iets groter volgens dr. Beerens. “Bij eenden zie je minder goed of ze besmet zijn.” Daardoor kan het iets langer duren, voordat er vogelgriep geconstateerd wordt. Daardoor is het risico hoger. Daar tegenover staat, dat het uitbroeden van eendeneieren ook langer duurt. Ongeveer 25 dagen voor een Pekingeend en wel 35 voor een Muskuseend. Dat geeft de importeur zowel als de exporteur een extra week of twee weken, om vogelgriep uit te sluiten.
