Wat ertoe doet

Protocollen van overdracht zijn geen aangelegenheden die ons vreemd in het gehoor liggen. Protocol staat voor akte, voorschrift, regeling, afspraak. Worden bepaalde samenwerkingsvormen vastgelegd dan kan dit geschieden in de vorm van een protocol van afspraken waaraan eenieder of elke partij zich dient te houden. Het niet-nakomen daarvan maakt het samenwerkingsverband tot een ornament, een pronkstuk. Neemt de ene regering het stokje over van de andere dan wordt het nodige daartoe geformaliseerd in een protocol van overdracht. Wanneer de bedrijfsmanager of het diensthoofd tot werkafspraken komt met andere organisaties  kan dit in een protocol van samenwerking worden vervat, waaraan alle partijen zich dienen te houden. Bij eenmaal beschreven werkprocessen horen ook de protocollen, de afspraken waaraan de hand gehouden moet worden. Wanneer het beleid erop gericht is de afstand tussen bestuurders en bestuurden te verkleinen zodat burgers en overheid tot beter begrip voor elkaar kunnen geraken, dan zal geen proces dat daartoe wordt ontworpen, deze ontwikkeling zonder meer op gang kunnen brengen. De intentie om bestuurder en bestuurden werkelijk dichter tot elkaar te brengen moet ook nadrukkelijk daarop gericht zijn. Wanneer het overheidsmanagement erop gericht is dat de contacten tussen dienstverlenende ambtenaren en het publiek aanmerkelijk worden verbeterd, zullen slechts de procedurele veranderingen daaraan geen bijdrage leveren. Met de formele doelstelling van dienstonderdelen en het organisatieschema zijn wij er nog niet. Met een formeel takenpakket van al deze organisaties en met een beleidsprogramma in de hand is de werkpraktijk nog niet gediend. Allerlei opleidingen en trainingen voor ambtenaren blijven vruchteloos zolang niet serieus aandacht bestaat voor de taakopvatting van het overheidspersoneel. Het kan en mag nooit zo wezen dat burgers die ook de klanten zijn van de overheid door ambtenaren in hun noodzakelijke contacten met landsdienaren als lastposten worden gezien. Het is ronduit beschamend welk beeld de werkelijkheid in dit opzicht te zien geeft. De vaak onheuse tot zelfs onbeschofte bejegening van het publiek door ambtenaren schijnt geen aandachtspunt te zijn van de politiek. Organisatorische, juridische en logistieke interventies zijn niet de bepalende factoren voor het welslagen van positieve ontwikkelingen in het contact tussen bestuurders en bestuurden. Degenen die positieve veranderingen in het vooruitzicht stellen moeten zich ook merkbaar inzetten voor elk streven naar iets beters. Wanneer de onderneming in zwaar weer terecht komt, de zakenman onder moeilijke tot bizarre omstandigheden zijn organisatie moet leiden, kan slechts dan zijn vermogen om met problematische situaties om te gaan, worden beoordeeld. Dit geldt ook voor bewindspersonen. Tijdens de storm op zee wordt stuurmanskunst getoond. Wanneer beleidsplannen om het onderwijs in ons land naar hoger niveau te tillen worden uitgevoerd moeten wij als gemeenschap de aandacht vooral vestigen op wat er concreet gedaan wordt. Waarom mislukken veranderingsoperaties in het onderwijs steeds weer? Nog afgezien van afstemmingsproblemen en interne tegenspraak wordt eraan voorbijgegaan dat niet de systemen, methoden en technieken ertoe doen, niet de reorganisaties of gewijzigde beleidsinzichten, doch vooral de wijze waarop gedacht wordt over de plaats en rol van de onderwijsgemeenschap op de scholen zelf. Maar vooral ook de mate waarin de leerkrachten innerlijk gemotiveerd raken zich met enthousiasme in te zetten voor zowel de school als organisatie als voor elke individuele leerling. Wanneer ‘gewijzigde beleidsinzichten’ zonder verdere uiteenzetting daarvan of betweterigheid de grondslag zijn voor geplande veranderingen dan mislukt elke poging daartoe bij voorbaat. Middels transitiemanagement lukt dat wel, wordt misschien gedacht en gezegd. Maar wat is transitie nu eigenlijk? Mensen zijn wezens met een menselijke geest. Mensen zijn geen voorwerpen die je op kundige wijze een gewenste vormverandering kan doen ondergaan. Hoewel de literatuur, wat de betekenis van transitie betreft, niet eenduidig is, is het de vraag of mensen object van transformatie kunnen zijn. Vormen van geslachtverandering kunnen misschien daarvan een voorbeeld zijn, maar de transitiefase naar die andere levenshouding is daarbij alleszins dominant. Transitie is nu eenmaal een proces dat van psychologische aard is. Transitie verloopt langs wegen van de geleidelijkheid. Mensen moeten dan eraan wennen anders te zijn, anders te denken en anders te handelen, ook in hun onderlinge betrekkingen. Wanneer presidentiële commissies op departementen verschijnen, worden de plaatselijke personeelsleden onrustig, argwanend en onzeker. De commissieleden worden gezien als pottenkijkers en verklikkers. Zij gedragen zich ook als presidentieel commissielid. Steeds wanneer deze groepen geformeerd worden en taken op uitvoerend niveau te verrichten krijgen, is dit een uiting van twijfel over de capaciteiten van departementsdirecteuren als hoogste ambtelijke managers. Opmerkelijk genoeg laten deze hoge ambtenaren zich ook inschikkelijk leiden door dit verschijnsel. Een beeld dat niet goed is voor de ontwikkeling van publiek management en evenmin dienstbaar is aan het ontwikkelen van een goed werkklimaat op ministeries. Met het louter registreren van gegevens over bijvoorbeeld ongewenst gedrag van ambtenaren of over slecht functioneren wordt niets positiefs bereikt. Een sfeer van angst en onzekerheid is daarvan wel het voortbrengsel. Overigens wordt hier wel erop gewezen dat van een presidentiële commissie verwacht mag worden dat zij taken te verrichten krijgt waarbij het in elk geval niet gaat om het verzamelen van gegevens van eenvoudige aard op operationeel niveau. Het zal moeten gaan om het kunnen analyseren van vraagstukken van ingewikkelde aard waarvoor gerijpte deskundigheid vereist is, ook en vooral op hoger abstractieniveau. Laat ons op niveau blijven denken en handelen. Ook in de politiek. Want daar stelt het nog steeds weinig voor.

Stanley Westerborg

Organisatieanalist

error: Kopiëren mag niet!