Als je als kind werd betrapt op een leugen, probeerde je aan straf of een pakslaag te ontkomen door te blijven jokken. Een volwassene hoeft echter niet bang te zijn voor straf of een pakslaag. Waarom dan toch blijven liegen? We waren er al aan gewend dat de mensen van de NDP vaak leugens verkondigden en haalden opgelucht adem toen ze waren weggestemd. We dachten dat er daarmee een eind was gekomen aan het vertellen van onwaarheden. Dat bleek een illusie. De laatste tijd verkondigt de ex-vp heel wat onwaarheden in de media. Hij blijft, ondanks de keiharde bewijzen over al die mislukkingen en het wanbeleid van de NDP-regering, sprookjes vertellen en met het beschuldigende vingertje wijzen naar anderen. Net een kind dat blijft roepen, ‘ikke was het niet, het was hij of zij.’ Het is algemeen bekend dat de NDP-regering tijdens zijn regeerperiode zijn macht bleef demonstreren, dat zij alleen het voor het zeggen hadden en tijdens DNA-vergaderingen de oppositie monddood maakte. Nu verkondigt een lid van die gewezen regering plots in de media dat de banken en de oppositie mede schuldig waren aan de aangerichte puinhoop. We zijn echt nog niet vergeten dat de oppositie tijdens de DNA-vergaderingen, geen schijn van kans had en dat al hun protesten en verstandige adviezen werden genegeerd en weggestemd. Tijdens de regeerperiode vertelde hij vaak onwaarheden en nu gaat hij ermee door. De hamvraag is waarom blijft hij daarin volharden terwijl het veel verstandiger zou zijn om de gemaakte fouten en het wanbeleid toe te geven en dan zijn verontschuldiging aan het volk aan te bieden. Dan kan het hoofdstuk worden afgesloten en kan er worden gewerkt aan de toekomst.
Een oude man zei eens tegen me. ‘De enige manier om écht van alle leugens af te komen, is de waarheid af te schaffen, want zolang er waarheid bestaat, zal er gelogen worden.’ Er schuilt hier een grond van waarheid in want zolang we op zoek zijn naar de waarheid, zullen we ons ergeren aan de leugen. Waarom ergeren mensen zich eraan wanneer er leugens worden verteld? Omdat liegen en bedriegen niet horen bij de algemene fatsoensnorm. Het wordt integraal afgewezen als zijnde verkeerd, fout of kwaad. We horen daarom ook niet iemand zeggen: ‘ik kan heel goed liegen’. We zeggen liever ‘ik ben eerlijk en oprecht’. Enkele redenen waarom mensen liegen, kunnen zijn:
- Ze willen zichzelf bevoordelen door iets aan te prijzen of te promoten wat in feite niet klopt in de hoop dat het wordt aangeschaft.
- Ze willen zich groter, mooier of beter voor doen dan ze zijn en de eigen realistische kijk op zichzelf ontbreekt ten enenmale.
- Ze willen iets gedaan krijgen en uw instemming of commitment verwerven.
- Ze weigeren verantwoordelijkheid te nemen voor fouten die ze gemaakt hebben en ze willen niet aanspreekbaar zijn voor die fouten.
- Ze willen profiteren ten koste van een ander.
Iemand die kernwaarden heeft, zal zich altijd ergeren aan leugen en bedrog. Omdat u eerlijk en oprecht in het leven wil staan of naar eer en geweten wil handelen, zal u de leugen bestrijden. Het gevaar van onwaarheden vertellen is, dat het de publieke opinie kan beïnvloeden. Daarom hebben de media en kritische denkers de maatschappelijke plicht om leugens te ontkrachten. Maar om iedere geuite onwaarheid te weerleggen, is een oneindige taak. Alhoewel het in moreel opzicht natuurlijk wel uitmaakt of een onware uitspraak opzettelijk is gedaan, is het de misleiding zelf die gevaarlijk is: of het nu door leugens of door slecht wetenschappelijk onderzoek komt dat we geloven dat bijvoorbeeld het broeikaseffect niet bestaat, het gevolg is dat we ten onrechte niet ingrijpen. Zolang wij maar weten wat de waarheid is. De leugenaar is in zoverre slechts van belang dat er mensen naar hem luisteren. Je kan aan de uitspraken zelf niet zien of ze waar zijn, dat zie je alleen aan de relatie tussen de uitspraak en de werkelijkheid. Als je vertelt wat de waarheid dan wel is, voeg je slechts een uitspraak toe. Wat we dus nodig hebben is bewijs, dat verkregen wordt via bepaalde procedures en dat voldoet aan bepaalde criteria. Stel dat ik zou zeggen dat de NDP tijdens de verkiezing heeft gefraudeerd, dan is het slechts een uitspraak uit mijn mond. Het bewijs ontbreekt. De bewijzen dat de ex-vp onwaarheden vertelt, zijn echter wel aanwezig. Hij en het volk hebben met eigen ogen het wanbeleid kunnen zien en ook welk effect het op het volk heeft gehad en nog steeds heeft en toch probeert hij excuses voor dat wanbeleid te zoeken en schuift hij de schuld in de schoenen van een ander. Dat gaat erg gemakkelijk omdat hij misbruik maakt van zijn gewezen positie en mensen geloven al gauw een autoriteit op een bepaald gebied, zoals een president, koning of een expert simpelweg omdat hij de autoriteit is. Het is bijna zoiets als een kind dat er automatisch van uitgaat dat ouders niet liegen. We moeten dus niet zoeken naar iemand die je op zijn woord kan geloven, want dat geeft ruimte voor misbruik. We moeten zoeken naar iemand die gegevens beschikbaar heeft en die zich laat controleren. Transparantie is iets zelf kunnen zien, niet iemand anders die voor jou uit het raam kijkt. We moeten mensen aanmoedigen om naar bewijs te kijken en niet blindelings dingen van anderen aan te nemen. Het probleem ligt dus bij het volk. Van belang is dus niet zozeer dat de ex-vp-onwaarheden verkondigt, maar dat zijn toehoorders niet voortdurend om bewijs vragen. Ze zijn nog steeds gefocust op zijn vorige positie en koppelen daar aan dat mensen in zo’n belangrijke positie niet liegen. Dat is heel naïef gedacht. Een troost is dat al die onwaarheden geen stand zullen houden daar er bewijzen hiertegen kunnen worden overlegd.
Wat de ex-vp betreft vraag ik me af waarom hij, ondanks dat de bewijzen er liggen, zoveel moeite doet om onwaarheden te blijven verkondigen. Doet hij dit met een bepaald doel voor ogen? Is hij misschien bang dat de nieuwe regering met zijn aanpak aan het volk kan laten zien dat de NDP-regering meer kwaad dan goed heeft aangericht en dat men ze ten onrechte heeft vertrouwd. Is hij bang dat mensen gaan vergelijken en hun de ogen wordt geopend? Probeert hij misschien op zo’n manier het geloof en vertrouwen in de NDP terug te winnen? Of nog erger, lijdt hij aan pseudologia fantastica (zelf in je leugens geloven). Zulke mensen zijn de grip op de realiteit kwijt en liegen zoveel dat ze zelf niet meer weten wat een leugen is en wat niet. Het komt er eigenlijk op neer dat ze alles geloven wat ze zelf zeggen. Omdat hun leven van leugens aan elkaar hangt en ze niet meer weten wat de waarheid is, blijft het patroon van liegen aanwezig. Het wordt zelfs steeds erger, waarbij ook hun herinneringen uit leugens zullen bestaan. Dit soort leugenaars heeft een groot probleem. Het is namelijk moeilijk om hiervan af te komen en weer terug in de realiteit te geraken. Nog een andere mogelijkheid is dat hij een pathologische leugenaar is. Pathologisch liegen kan voortkomen uit een psychische aandoening als een persoonlijkheidsstoornis. Het komt erop neer dat deze personen ontzettend veel leugens vertellen, zelfs over de kleinste dingen. Dit vertellen van leugens komt voort uit een onbedwingbare drang om te liegen. Een pathologische leugenaar is zich er wel van bewust dat hij liegt. Hij heeft met dat liegen een bepaald doel voor ogen. We kunnen ons dus afvragen welke van deze mogelijkheden op deze man van toepassing zijn. We kunnen blijven gissen naar de reden waarom hij onwaarheden blijft vertellen blijft, maar daarmee komen we nooit achter de waarheid. We hebben wel vermoedens maar geen bewijs. Verstandig zou zijn om je niet te focussen en nog minder te ergeren aan de man die onwaarheden vertelt. Beter is om je te richten op de toehoorders. Toehoorders moeten worden aangemoedigd om niet blindelings te geloven maar om bij elke bewering om bewijzen te vragen. Wil je een leugenaar het zwijgen opleggen, sla hem dan met bewijzen om de oren.
“Zolang er waarheid bestaat, zal er gelogen worden.”
Josta Vaseur
