Media, zoals kranten en televisie, kunnen misleiden en de werkelijkheid kleuren. Ook op internet zijn gekleurde of (bewust) gemanipuleerde berichten te vinden, zoals op sociale media of nieuwswebsites. Media heeft zijn positieve kanten, van belang is echter hoe mensen er mee omgaan. We moeten mediawijs zijn. Als ik om me heen kijk, moet ik vaak constateren dat er niet wijs mee wordt omgegaan. Mediawijs zijn, betekent onder andere: begrijpen hoe media de werkelijkheid weergeven, om op basis daarvan een bewust oordeel te kunnen vormen. Mediaberichten kunnen sturend of zelfs leidend worden. De publieke opinie wordt dan bepaald door de manier waarop nieuws wordt gebracht, zowel qua inhoud als vorm. Het is belangrijk om je te verdiepen in de verscheidenheid aan opvattingen en de manier waarop je berichten interpreteert. Mediaberichten hebben invloed door de informatie die wordt gegeven, maar ook door hoe die wordt gegeven: wat is de toon van het bericht? Op welke plek en welk moment is het bericht gemaakt en geplaatst? Ook heeft een mediabericht een grotere invloed, wanneer het vaak wordt gedeeld. Als een bericht massaal wordt overgenomen door andere media is er sprake van een mediahype. Media geven de werkelijkheid weer vanuit een bepaald perspectief. Mediaberichten zijn gemaakt door iemand met een bepaald belang of wereldbeeld. Het lijkt daarom praktisch onmogelijk om berichten volledig objectief te formuleren. Iedereen kan dingen op internet zetten en daarbij is het vaak niet duidelijk vanuit welk oogpunt het is geplaatst. Daarom is het van belang om zeer kritisch te zijn. Je kunt bijvoorbeeld jezelf de volgende vragen stellen:
-Wie biedt deze informatie aan? Welke belangen heeft deze persoon of organisatie?
-Wat is de specifieke boodschap? Hoe hangt die samen met de belangen van de aanbieder?
-Voor wie is deze boodschap bedoeld?
-Klopt de informatie? Controleer altijd door meerdere bronnen te gebruiken, zoals een andere website, een boek of sociale media.
Tegenwoordig zijn wij allemaal mediamakers. Met elke blog, vlog, tweet of like maak je iets. Dus komt er ook eigen verantwoordelijkheid om de hoek kijken. Als je gruwelijke beelden deelt, ben jij ook verantwoordelijk. Al heb je het artikel niet geschreven, en ook de video of foto niet gemaakt, toch ben je verantwoordelijk omdat je een verhaal, een reactie of een update publiceert, simpelweg door te klikken. Het is een feit dat de mogelijkheden die social media ons bieden, eindeloos zijn. Nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid was het mogelijk om dagelijks met honderden of zelfs duizenden mensen van over de hele wereld in contact te staan, zoals dat nu mogelijk is via social media. Toch worden we ons ook steeds bewuster van de risico’s van het gebruik van social media en van de invloed van deze media op ons gedrag. Niet alleen onze privacy, maar ook onze vrijheid en autonomie komen regelmatig in het gedrang. Waar we ons tot voor kort vooral druk hoefden te maken over surveillance, over controle van bovenaf, moeten we ons nu wellicht meer zorgen maken over controle die door onszelf wordt uitgeoefend, van onderaf. De wereld van social media dreigt snel te verworden tot een, bestuderen, vergelijken en verbeteren panopticon, een systeem waarin we, wetende dat er altijd iemand kan toekijken, ons gedrag zelf aanpassen aan wat sociaal wenselijk is. Ook in de publieke ruimte passen we ons gedrag aan op de sociale norm. Maar op social media is de scheidslijn tussen publiek en privé echter een stuk diffuser. Het is aan ons om ons aan te passen aan deze nieuwe werkelijkheid en bovendien om deze werkelijkheid te blijven vormen naar onze waarden.
Met Likes, hartjes, sterren en cijfers wordt op online platforms steeds vaker aan gebruikers en aanbieders van diensten gevraagd om elkaar te beoordelen. Het lijkt onschuldig, maar deze rating-systemen brengen nieuwe machtsdynamieken tot stand, die jouw gedrag en keuzemogelijkheden op verregaande wijze beheersen en controleren. Welk effect heeft social media op de mentale gezondheid?
Hoeveel gemak, plezier en contact sociale media mogelijk ook kunnen bieden, er wordt ook steeds meer bekend over de schaduwzijde. De grootste angsten van ouders rond sociale media zijn onder meer aantasting van het zelfbeeld, het oplopen van cognitieve achterstanden en slaapgebrek. Mensen vallen moeilijker in slaap, slapen slechter en liggen langer wakker. Er zijn duizenden mensen die verslaafd zijn aan social media. Ze maken er gewoon een dagtaak van om berichten en filmpjes op social media te zoeken. Ik heb me vaak afgevraagd waar ze de tijd hiervoor vandaan halen en of ze wel beseffen dat ze verslaafd zijn, maar vooral waarom zij hun kostbare tijd hieraan willen geven. Nog erger is het als ze die berichten en filmpjes doorsturen naar anderen. Die ander vraagt er niet om, maar wordt regelmatig doodgegooid met berichten en filmpjes, die zij van internet hebben gehaald. En dan verwachten ze notabene nog een reactie of dat jij die berichten en filmpjes doorstuurt. Met andere woorden ze vinden hun gedrag zo normaal dat ze verwachten dat jij jouw gedrag gaat aanpassen aan het hunne. Sommige mensen doen vrolijk mee en absorberen het toegestuurde en zenden het door. Maar een ander ergert zich dood aan dit gedrag en klikt het weg. Elke nieuwe uitvinding brengt vooruitgang. Er zullen altijd mensen zijn die er op de juiste manier mee omgaan, het tot zijn recht laten komen en daarom positief zullen beoordelen. Er zullen echter ook mensen zijn die het verkeerd gebruiken en daardoor het apparaat een slechte naam bezorgen. Men moppert bijvoorbeeld nog steeds op de IPhone. Er wordt gezegd dat het mensen asociaal maakt. Men vergeet echter dat niet het apparaat de wortel is van het kwaad, maar het gedrag van de mens. Het apparaat is een onschuldige handreiking om het leven te vergemakkelijken, het is echter de mens die er verkeerd mee omgaat. Hetzelfde geldt voor de sociale media. Sociale media zijn een must in deze tijd. Ze zijn niet meer weg te denken. Het is echter weer het gedrag van de mens dat ze af en toe een slechte naam bezorgt. We moeten mediawijs zijn. Mensen moeten leren om er wijs mee om te gaan, dan zullen we social media zeer waarderen. Ook is het misschien netter om de ander eerst te vragen of hij of zij graag berichten of filmpjes van sociale media wenst te ontvangen, alvorens hem of haar ermee dood te gooien.
“Van belang is niet het leesvoer of filmpje maar de manier waarop de mens ermee omgaat.”
Josta Vaseur
