Schaamte
is een emotie waar niemand op zit te wachten. Veel mensen schamen zich
geregeld, we kennen allemaal het gevoel dat je wilt dat de grond zich onder je
opent en je kunt verdwijnen. Je kunt je schamen voor jezelf, een fout, je lichaam,
maar je kunt je ook schamen voor een ander. Toch schamen we ons niet voor niets. Schaamte beschermt ons
tegen ongeoorloofd gedrag. Het zorgt ervoor dat we ons aan de heersende normen
en waarden blijven houden en niet voortdurend hele rare dingen doen. Schaamtegevoelens
treden op in twee situaties: wanneer je niet voldoet aan de normen die jij
jezelf oplegt of wanneer je niet voldoet of meent te voldoen aan normen en
waarden die de omgeving van je vraagt. Veel schaamtegevoelens
zijn ontwikkeld toen je nog een kind was. Daar is jouw normen- en
waardenpatroon ontwikkeld. Misschien herken je nog een paar’ inwrijvers’ uit je
jeugd: Je moet je schamen om een zwakkere te slaan. Schaam jij je niet om
zoveel eten weg te gooien terwijl er zoveel armoede is in de wereld. Schaamte
heeft een functie. Een eerste functie van schaamte is dat jij een signaal krijgt
buiten de groepsnormen te vallen. Het heeft dus directe verwantschap met jouw behoefte om ergens bij te horen. Het is dus ook een sociale antenne die ongepast gedrag voorkomt in de
groep. Een tweede functie is dat je gecorrigeerd wordt op je eigen gedrag. Je
hebt iets gedaan of nagelaten waar jij je voor schaamt, waar je spijt van hebt
of waarover jij je schuldig voelt. Schaamtegevoel en schuldgevoel gaan vaak samen en
lijken in sommige opzichten ook wel op elkaar. Alleen gaat schaamte in wezen dieper
dan schuldgevoel. Bij schuldgevoelens lijd je eronder dat je fouten hebt
gemaakt. Bij schaamte heb je het gevoel dat je een fout bènt. Soms
kan een mens zich ook schamen voor iets dat een
ander doet. Dus is het niet altijd jouw eigen gedrag dat zorgt voor een
gevoel van schaamte. Je associeert je dan met die ander. Je
schaamt je dan voor die ander wanneer die iets doet waarvan jij het gevoel hebt
dat het niet voldoet aan de norm. Je bent in wezen bang dat de ander niet
geaccepteerd wordt en dat jij misschien ook niet wordt
geaccepteerd omdat je bij de ander hoort. Een vorm van
plaatsvervangende schaamte is culturele ofwel collectieve schaamte. Zo schamen
veel Amerikanen zich tegenwoordig voor hun president, en nog altijd schamen
veel Duitsers, ook jonge, zich voor hun oorlogsverleden, ook als ze daar geen
enkele rol in speelden. Ook kunnen mensen naar iets kijken dat een ander doet
en zich daarover schamen. Dit gevoel kun je ook hebben als een vreemde
iets doet waarvan jij vindt dat het niet voldoet aan jouw normen. Dit gevoel
geeft dan aan dat jij je zou schamen als jij het betreffende gedrag zou
vertonen. Terwijl de persoon in kwestie mogelijk helemaal geen schaamtegevoel
heeft bij wat hij of zij heeft gedaan.
Dus als je merkt dat die ander zich zelf niet schaamt dan
voel jij je verplicht je voor hem of haar te schamen. Die verhoogde koers heeft
ervoor gezorgd dat niet alleen alles duurder is geworden in de winkels maar het
heeft ook de hebzucht van landgenoten blootgelegd. Een dier dood om te
overleven maar de ene Surinamer vermoordt de ander, figuurlijk gesproken, om er
zelf beter van te worden. De prijzen voor huurhuizen worden plots verdubbeld.
De salarissen blijven hetzelfde maar de huisbaas vraagt gewetenloos van de ene
op de andere dag niet 2000 maar 4000 SRD voor de woning die hij verhuurt,
terwijl hij er geen extra kosten aan maakt. Ik schaam me voor zulke
landgenoten. Neem
bijvoorbeeld de NDP vlaggen. Zodra ik een NDP vlag bij een huis zie wapperen,
heb ik de drang om die persoon te zien die daar woont. Ik wil dan zo graag de
mens zien die zich er niet voor schaamt om zo publiekelijk te laten zien dat
hij of zij achter een partij staat die het land te gronde heeft gericht.
Natuurlijk mag iedereen zijn eigen politieke partij aanhangen maar achter een
partij staan die zo overduidelijk normen en waarden heeft vertrapt en zich niet
eens schaamt, noch sorry zegt voor het kapotmaken van het land, is voor mij
onbegrijpelijk. Het is alsof ze met hun gedrag en wapperende vlag de boodschap
willen doorseinen: “Brada’s en sisa’s het kan me niks schelen als jullie
pinaren of jullie spaargeld kwijt zijn. Integendeel schaam ik me er niet voor
om openlijk te laten zien dat ik er aan meewerk om jullie nog dieper het moeras
in te trekken.” Nog erger is het als ik zie dat de veroorzakers van dit kwaad
zich niet schamen dat ze het land naar de afgrond hebben gebracht. In plaats
van het hoofd te buigen en sorry te zeggen tegen het volk, zijn ze
demonstratief bezig met campagne voeren om weer binnen te komen. Ze doen alsof
er niets aan de hand is en de mensen die de vlaggen laten wapperen spelen even
hard mee voor struisvogel. “Ik hoor niets, weet niets, zie niets, alles gaat
toch prima.”
Omdat deze mensen zich niet voor hun gedrag
schamen, voel ik mij geroepen om mij voor hen te schamen. Ik voel diep van
binnen de drang om tegen alle landgenoten te zeggen: “Mensen ik bied mijn
verontschuldiging aan voor dit grote gebrek aan empathie van onze landgenoten.
Wees niet boos op ze maar bid voor ze, vergeef ze en blijf van ze houden. Om
het met de woorden van Jezus te zeggen: “Heer vergeef het hun, want ze weten
niet wat ze doen.”
“Je mag schaamteloos gedrag afkeuren, maar schrijf die mens die zich daar schuldig aan maakt, niet uit het script van je leven.”
Josta Vaseur
