We zijn mens en maken fouten en van fouten kan je leren. Fouten kunnen echter ook allerlei negatieve emoties oproepen (zoals boosheid, frustratie en angst) en daarom associëren we fouten maken regelmatig met ‘niet goed’ en dat willen mensen liever niet. Dus proberen ze vaak om een fout toe te dekken, verantwoordelijkheid te ontkennen of de oorzaak aan een ander toe te schrijven. Een fout toegeven en verantwoordelijkheid nemen, is een grens die haast niemand wil oversteken. Dit heeft vooral te maken met het klassieke idee dat fouten toegeven een teken van zwakte is. In een wereld die gekenmerkt is door een aanhoudende onzekerheid, wil men niet graag zwakte worden verweten.
Van belang is hoe we met die fouten omgaan. Als we fouten maken, hebben we twee mogelijkheden: De eerste en meest redelijke keuze is toegeven dat we gefaald hebben en de verantwoordelijkheid nemen. De tweede keuze is dat we weigeren toe te geven en een verdedigingsmechanisme toepassen. Mensen die hun fouten niet toegeven, gebruiken vele psychologische strategieën om op een schaamteloze manier hun verantwoordelijkheid te ontlopen. Ze vergoelijken, bagatelliseren, beschuldigen, rechtvaardigen, maar een fout toegeven, zit daar zelden bij. Ze blijven liever op hun voetstuk staan. Het is echter nooit te laat om van dat voetstuk af te stappen en menselijk te zijn en te groeien.
Hebt u zich ooit afgevraagd waarom politici evidente blunders blijven herhalen of hoe het mogelijk is dat fatsoenlijke mensen zich laten omkopen? Met de regelmaat van een klok vernemen we hoe politici en andere belangrijke publieke figuren hun fouten en verkeerde beslissingen goedpraten of onder de mat proberen te vegen. We reageren dan boos en verontwaardigd. In wezen is wat zij doen psychologisch niet anders dan wat de meesten van ons wel eens hebben gedaan en nog steeds doen. We vergoelijken of bagatelliseren ons eigen aandeel in een misser. We voeren heftige echtelijke ruzies over wie gelijk heeft. We beschuldigen anderen van hypocriete beslissingen maar zien die van onszelf niet. Zelfs als we beseffen dat we fout zitten, zijn we vaak niet in staat om het toe te geven. Maar meestal zijn we er ons er helemaal niet van bewust dat we op die manier ons gedrag of standpunt proberen te rechtvaardigen. Waarom is het voor de meeste mensen zo moeilijk om een fout toe te geven of te bekennen dat ze zich vergist hebben? Waarom blijven ze, soms tegen alle evidente bewijzen in, hardnekkig vasthouden aan hun opvattingen en handelswijze? Zo maken ze van hun verkeerde beslissingen niet alleen een bagatel maar worden ze er ook blind voor. Daardoor blijven ze dezelfde fouten maken.
Het antwoord hierop is zelfrechtvaardiging. Zelfrechtvaardiging is een onbewust proces waarmee we ons zelfbeeld overeind houden. En daar gaan we heel ver in! We willen onszelf namelijk wel goede en verstandige mensen blijven vinden, ook al hebben we dan iets gezegd of gedaan dat slecht of onverstandig was. Je overtuigt jezelf ervan dat je aan de goede kant staat. Dan is het soms nodig om je eigen fouten, en je verkeerde besluiten, te minimaliseren. Ook moet je je eigen morele uitglijders meer relativeren dan die van anderen. Zelfrechtvaardiging maakt ons bovendien minder gevoelig voor de discrepantie tussen onze morele overtuigingen en onze daden. Zelfrechtvaardiging is een ‘onbetrouwbare historicus’. Ons geheugen bedriegt ons. Als we een herinnering ophalen, wordt die ingekleurd en aangepast door een egocentrisch vooroordeel. De scherpe kantjes worden eraf gehaald en onze eigen bijdrage aan de ellende gereduceerd. Zodra we die herinnering hebben, gaan we er meer en meer in geloven: het wordt onze waarheid. Zelfrechtvaardiging is zo sterk dat we de feiten niet kunnen waarnemen los van onze eigen interpretatie. Zelfrechtvaardiging is de droevige achtergrond van hardnekkige gerechtelijke dwalingen en funeste beleidsbeslissingen. Dictators kunnen hierdoor worden aangespoord om hun bevolking steeds meedogenlozer te onderdrukken.
Dat leiders en politici fouten maken en die niet willen toegeven, dat is een fenomeen dat te zien is in vele landen. Een deel van het volk zal daar altijd tegen in opstand komen en een ander deel zal zich daarin berusten. Berusting is nog te begrijpen, want dat kan worden toegeschreven aan moegestreden zijn. Men zegt de laatste tijd niet voor niets dat de mensen politiek moe zijn, dat het vertrouwen weg is. Echter weten dat er fouten worden gemaakt, geconfronteerd worden met de feiten en dan toch zo iemand blijven steunen is onbegrijpelijk. Het is moeilijk te begrijpen dat er mensen zijn die nog hardnekkiger gaan geloven ondanks de profetie en de beloften van hun leiders niet uitkomen. Opvallend is dat deze mensen niet alleen hun ogen sluiten voor de fouten maar in hun verdediging altijd verwijzen naar een ander. Als ik zeg dat de wegen in Suriname slecht zijn, krijg ik als antwoord, ‘in andere landen zijn ze er slechter aan toe.’ Als ik zeg dat corruptie en fraude op grote schaal in Suriname voorkomen, krijg ik steevast te horen: “Ach in andere landen komt het ook voor hoor. Niet alleen het volk maar ook politici hebben de neiging om fouten te bedekken door naar de toestand in een ander land te verwijzen. Een politicus zei laatst: “We hebben het goed in Suriname vergeleken met landen als Venezuela.” Hij verwees naar een situatie in een ander land om niet te hoeven toegeven dat ons land in de problemen zit. Met deze houding weigeren mensen bewust het probleem te erkennen. Het lijkt alsof ze een excuus zoeken voor de gemaakte fouten en het wangedrag. Ze spelen bewust voor struisvogel maar beseffen niet dat ze met deze houding het probleem in stand houden en het volk zand in de ogen strooien. Met doen alsof je het probleem niet ziet, gaat het echt niet weg.
De hamvraag is: “ Komt hun struisvogel gedrag voort uit vaderlandsliefde (houden ze zoveel van hun land dat ze geen kwaad woord willen horen) of stellen ze zich zo op uit eigen belang(zichzelf indekken) of is dit gewoon kortzichtigheid en domheid.
“Een fout toegeven verandert de wereld niet, maar een fout toegeven verandert de mens en die mens schept dan een betere wereld”
Josta Vaseur
