Op 8 december herdenken en gedenken wij nu reeds vele jaren hoe wij als Surinaamse gemeenschap met zijn allen op 8 december 1982 onze onschuld verloren. Het was inderdaad een aperte leugen dat ‘onze jongens’, ‘de helden van 25 februari 1980’, als ware het de hoeders des vaderlands, de bevolking zouden beschermen. Dew Baboeram beweert steeds dat er in Suriname sprake is geweest van politiek geweld. De wetenschappelijke literatuur inzake gewapende conflicten, stelt dat er bij politiek geweld, partijen van gelijke sterkte streven naar een machtsaandeel. In de situatie van Suriname is er beslist geen sprake geweest van ‘partijen van gelijke sterkte’. Als men spreekt over de 8 decembermoorden of andere situaties waarbij er geweld werd gebruikt tegen ongewapende burgers, dan dient men te spreken over arbitrair geweld gericht tegen ongewapende burgers. Het geweld was arbitrair, dus elke burger kon slachtoffer worden van het geweld: het geweld was daarbij disproportioneel, omdat het veelal ging om ongewapende burgers die door het Nationale Leger, of tijdens de Binnenlandse Oorlog, door het Jungle Commando werden beschoten, gemarteld of bedreigd met geweld. De Organisatie voor Gerechtigheid en Vrede verklaarde in 2014 dat tussen 1980 en 1992, ruim 500 mensen de dood vonden. Er is betrouwbare documentatie beschikbaar waaruit opgemaakt kan worden dat er meer dan 1000 doden vielen. Een onbekend aantal slachtoffers werd gemarteld en of verkracht door leden van het NL of het Jungle Commando. Meer dan 30.000 mensen vluchtten voor het geweld. De vraag is nu of er voor de resterende doden en al de andere slachtoffers die nog in leven zijn, ook gerechtigheid zal komen.
Er is hard gestreden om de daders van de 8 decembermoorden voor de rechter te brengen. Het megaproces dat nu reeds meer dan 15 jaar duurt, heeft de Surinaamse belastingbetaler een aardige duit gekost. De vraag is of het Surinaamse rechtssysteem nog meer van zulke mega-processen aan kan. De staatsfinanciën en het overbelaste rechtssysteem kunnen nog zo een enorm proces simpelweg niet aan. Een andere, mogelijk belangrijkere vraag is, of je als samenleving wilt blijven steken in het verleden, steeds weer de wonden open rijten, steeds weer dat verdriet dat zo allesomvattend is. Maar tegenover al deze argumenten staat dat er zonder gerechtigheid geen sprake kan zijn van collectieve verwerking en verzoening. Het kan dus niet zo zijn dat als het 8 decemberstrafproces voltooid is, een waarheidscommissie onder leiding van bisschop Choennie, verzoening en vergeving zal brengen, want daarmee gaat de huidige cultuur van straffeloosheid niet weg. De samenleving is niet gediend met het toedekken van de waarheid over deze duistere periode.
Er zijn diverse argumenten om het initiatief van de Katholieke kerk niet zonder meer toe te juichen. Sommigen leden van de commissie hebben ironisch genoeg hun huidige status juist te danken aan de militaire periode, wat is dus hun standpunt inzake die periode toen het geweld plaatsvond?
Een ander punt is dat het vooral jongeren, studenten van de middelbare scholen, de universiteit zijn die slachtoffer van het geweld waren. Veel slachtoffers waren arm. Soldaten die door hun meerderen van diefstal beschuldigd waren en verdwenen. Het waren dienstplichtigen, dus jongemannen, die niet meer thuiskwamen na een zonnesteek. Het was de jonge schrijver die bezig was een boek te schrijven over de coup die gemarteld werd. Geruchten dat er militairen neergeschoten werden in detentie moeten nog worden onderzocht. Ook een gerucht is dat er diverse vrouwen werden opgepakt tijdens de avondklok en in de Memre BoekoeKazerne werden verkracht tijdens de opsluiting, moet nog worden onderzocht. Ook tegen diverse leden van de volksmilitie zijn er beschuldigingen geuit: er zou onder bedreiging van geweld, geld en bezittingen van burgers zijn afgepakt. Ook die geruchten moet men onderzoeken. De aantijgingen tegen militairen die in de nachtelijke uren burgers op straat oppikten en mishandelden, zonder enige vorm van proces moeten nog worden onderzocht. Gedocumenteerd is de situatie waarbij een hele familie van bijna 16 mensen in 1983 maandenlang werd opgesloten zonder medicijnen, voedsel en water. Zij dienden als een van de weinigen een klacht in bij de InterAmerikaanse Commissie voor de Rechten van de Mens.
Wat doet de commissie met het gegeven dat niet alleen het Nationale Leger die zich schuldig maakte aan grove, arbitraire mensenrechtenschendingen, maar ook het Jungle Commando onder leiding van Ronny Brunswijk? Tijdens de Binnenlandse oorlog hebben de mannen van Brunswijk in diverse Indianendorpen van Oost Suriname flink huis gehouden. Het Jungle Commando heeft, net als het Nationaal Leger, de Geneefse Conventie geschonden door krijgsgevangen genomen soldaten of strijders te vermoorden. Alle moorden gepleegd tijdens de Binnenlandse Oorlog in de dorpen Moi Wanna, Pokigron en Apoera behoren tot de categorie oorlogsmisdaden. En laat het nu zo zijn dat amnestie bij oorlogsmisdaden niet is toegestaan, en dat die bovendien, nimmer verjaren. Ik begrijp dat Bisschop Choennie de samenleving wil genezen van deze immense kunu, het bloed is immers opgedroogd. Maar de Bisschop gaat er net als veel mensen teveel vanuit dat het maar om 15 mensen ging. 15 slachtoffers dat is minder dan 1% van alle schendingen. Dus hoe kunnen die wijze mannen en vrouwen van de commissie beslissen over vrede en verzoening? Want, hoe kun je zoiets als verzoening verkopen aan mensen die hopen dat er op een goede dag ook voor hun gerechtigheid zal zijn? Waarom zouden die mensen voor wie hun day in court nog moet komen, het maar met de ‘waarheid’ moeten doen? Hoe kun je die boodschap verkopen aan een vrouw die door een prominent lid van de Revolutie werd verkracht? Wat is voor haar de waarheid? Hoe kun je die boodschap slijten aan mensen die dagenlang mishandeld werden tijdens hun gevangenschap in het Fort Zeelandia? Wat zeg je tegen de mensen die in Devil zaten opgesloten, dagenlang, zonder een kruimel brood?
Eva Essed- Fruin bijvoorbeeld, vertelde over het leed dat haar man Frank Essed en andere oud bewindslieden zoals Eddy Hoost en Maikel Cambridge werd aangedaan tijdens de maandenlange opsluiting. Wat moeten zij met de waarheid van een waarheidscommissie doen? Hun waarheid is dat ze onschuldig waren en dat niemand een vinger uitstak om ze te helpen. Dat er na die periode nooit meer gesproken werd over de mishandelingen die oud-politici en oud-parlementariërs ondergingen. Zullen mensen zoals André Haakmat en anderen ooit vervolgd worden voor hun rol in deze situatie, of zal men uiteindelijk concluderen dat het slechts ging om de oprispingen van een regime dat zijn plek nog moest vinden in het politieke bestel? Het probleem in deze kwestie is dat er evenveel schuldigen als verantwoordelijken zijn. Het Jungle Commando is mogelijk schuldig aan misdaden tegen de menselijkheid, maar het is de Bevrijdingsraad onder leiding van André Haakmat en Henk Chin A Sen, die verantwoordelijk is en blijft voor het geweld, het was immers op hun instigatie dat er een oorlog in oostelijk Suriname werd gevoerd. Gewapend verzet waarbij vooral de Surinaamse bevolking het moest ontgelden. Niemand spreekt meer over deze feiten, die zeker ook meegewogen moeten worden als men het gewapend conflict in Suriname bespreekbaar wil maken. Er kan daarom geen uitzondering worden gemaakt, elke situatie moet op zijn waarde worden geschat, waarbij net als in de Zuid-Afrikaanse situatie, geen enkel vergrijp en geen enkele misdaad ongestraft kan blijven. Wat is immers, de waarde van waarheidsvinding, als het betekent dat de daders vrij en ongestoord hun leven kunnen vervolgen? Recht voor 1, recht voor allen moet het motto zijn, ook voor Bisschop Choennie en zijn waarheidscommissie.
Dr. Natascha Adama
