Leiderschap zit, bewust of onbewust, overal. Zo is het steeds geweest. Hetzij formeel, hetzij informeel. In het gezin, op school, in de club, in de kerk, in het bedrijf, in de overheidsorganisatie, leiderschap over land en volk. Ondanks al onze opvattingen over leiderschap is het nog altijd niet duidelijk wat iemand tot een goede leider maakt. Waar de ene deskundige zegt dat goede leiders geboren worden, is de andere van mening dat leiderschap ontwikkeld kan worden. Een dieptedenker geeft beiden het gelijk. Immers, zo zegt deze denkersfiguur, zoals het zaadje of stekje in de grond zich geleidelijk aan ontwikkelt tot plant, zal iets van geboorte af in de genen van de mens moeten zijn dat zich langs wegen van de geleidelijkheid ontwikkelt tot leider. Leiderschap onder apen in het wild is een ontwikkelingsproces. Wat houdt het begrip ‘ontwikkelen’ anders in dan het proces van “ontdaan worden van de wikkelingen”? Het jonge blaadje zal zich slechts dan verder ontvouwen, wanneer sprake is van het bladbeginsel. Waar niets is, kan ook niets zich ontwikkelen. Wat maakt iemand tot goed leider? Bestaan daarvoor gemeenschappelijke kenmerken? Het heeft er veel van dat dagelijks weer een nieuwe type leider ontdekt wordt. Persoonlijk leiderschap, situationeel leiderschap, autoritair leiderschap, evenwichtig leiderschap, marktleiderschap, verbindend leiderschap, inspirerend leiderschap, dienend leiderschap, ga zo maar verder. De ongerieven van nu, waarmede wij als samenleving worden geconfronteerd, zetten de burgers aan het denken. Burgers weten niet meer waar zij aan toe zijn. Een leiderschapsprobleem in nationaal opzicht is veel erger dan een economisch vraagstuk. De prominente en wereldwijd bekende management wetenschapper en auteur, John Kotter, schreef het prettig lezende boek “Onze ijsberg smelt!” Hij beschrijft daarin de paniek die een kolonie van bijkans 300 pinguïns overvalt, nadat duidelijk geworden is dat de gletsjer (ijsveld) waarop zij leven, geleidelijk aan wegsmelt. In hun eerste reactie weet elk van deze dieren het juiste antwoord om het dreigende gevaar het hoofd te bieden. Evenveel oplossingsmodellen als het aantal aanwezige pinguïns op het ijsvlak. Nadert het tijdstip waarop de gletsjer niet lang meer te gaan heeft, komen zij alle tot het besef dat samenwerken nu nog de enige weg is om de fatale afloop nog te voorkomen. De geboren of tot leiderschap ontwikkelde pinguïn neemt het voortouw. Gedragen leiderschap als dominante leiderschapsvariant, zou je kunnen zeggen.
Worden wij drenkelingen?
Is onze Surinaamse ijsveld aan het wegsmelten? Welneen, de volksleider zal juist nu zijn leiderschapsbekwaamheden moeten tonen. Niet zo lang terug plaatste de vicepresident de opmerking dat planning in crisissituaties nauwelijks mogelijk is. Neen, vicepresident, die opmerking is stellig onjuist. De wereld verkeert thans in crisissituatie. Staatshoofden buigen zich steeds meer in collectief verband over de problematiek van het besturen van land en volk. In crisistijd zal de ondernemer niet op zijn lauweren kunnen rusten en de oplossing van zijn bedrijfsproblemen aangereikt krijgen. In de politiek gaat het anders toe. Daar zitten de haviken het moment af te wachten waarop zij de falende leider de politieke dolksteek kunnen of zullen toebrengen. Daartegenover staat, wat ons land betreft, het gegeven, dat elke regeringsleider zich geborgen en veilig voelt binnen zijn vertrouwde kring van gelijkgestemden. Onze presidentsfiguren houden niet van “gedoe” om hen heen. Neen, zij wantrouwen onze beste deskundigen, zodra die maar enigszins vreemd van gezicht zijn. Wij worden als volk thans overgoten met fatalistische uitspraken van contra-egoïsten die lonken naar de hoge politieke ambten. Vernieuwers en politiek briljanten, wij hebben ze reeds meegemaakt. Intelligentie is te koop. Leve de intelligentie! Trappen wij erin, dan krijgen wij lood om oud ijzer. Jammer genoeg heeft ook de huidige regeringsleider geen gebruik gemaakt van lokaal beschikbare deskundigen met gerijpte ervaring op uiteenlopende gebieden. Personen met wetenschappelijke achtergrondkennis, maar bovenal lieden met niet slechts tien schone vingers, doch ook beschikkende over reinheid van geest en geweten. Wetenschapper John Kotter heeft middels onderzoek op overtuigende wijze aangetoond dat de bedrijfscultuur van doorslaggevende invloed is op de prestaties en het concurrentievermogen van ondernemingen. Waar managers ruimschoots aandacht besteden aan hun achterban (klanten, werknemers en aandeelhouders), waarbij goed leiderschap een voornaam aandachtspunt is, zal de organisatie op alle niveaus goed functioneren en presteren. Serieus omgaan met de gedeelde waarden die de organisatie heilig zijn vormt de sleutel tot positieve bedrijfsresultaten. Deze stelregels gelden evenzeer in de politiek en in het openbaar bestuur. Communiceren met de gemeenschap in tijden van ernstige problemen is de plicht van de regeringsleider. Dat volksvertegenwoordigers nu dagelijks in de publiciteit treden om een pleidooi te houden voor de regering, om de gemeenschap voor te houden hoe op termijn zaken weer naar behoren zullen lopen, is huichelaarsgedrag dat te eigen bate wordt tentoongespreid. Het kan hier niet voldoende worden benadrukt dat wij als weldenkende burgers ons niet een rad voor de ogen moeten laten draaien door lieden in de politiek, vaak jongelingen, die hun belangen veilig stellen door de partijleider te bepoederen en zich uitsloven door de huidige stand van zaken in het land beter voor te stellen dan zij in werkelijkheid is. Vooral voor degenen die geroepen zijn leiding te geven aan de parlementaire debatten, is strikte objectiviteit volstrekt noodzakelijk. Een positie die zich niet leent voor rolvermenging: deels leider van politieke debatten, deels reclamemaker ten dienste van de regering. Let u vooral hierop! Maar ondanks al onze ongemakken, de vreemd overkomende regeringsbesluiten, juist in dit tijdsgewricht, maar ook ondanks de dubbelhartigheid van zoveel politici in ons midden zullen wij geen drenkelingen worden. Pinguingedrag zit ook in ons, waardoor onze ijsberg niet zal smelten.
Stanley Westerborg; Organisatieanalist; [email protected]
