In de Griekse godenleer (mythologie) was de halfgodin, Echo genaamd, verliefd geraakt op Narcissus. Toen haar liefde onbeantwoord bleef kwijnde zij weg totdat alleen haar stem overbleef, sinds toen ook bekend als ‘echo’. Narcissus, zoon van Cephissus en Liriope, was een jongeling van buitengewone schoonheid die de liefde van de beeldschone Echo onbeantwoord liet. Als straf hiervoor bewerkte de godin Aphrodite dat Narcissus verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld in het water. Gefolterd door een nimmer bevredigde liefde kwijnde ook hij weg en veranderde in de gelijknamige bloem, de narcis. Zie hier de herkomst van het woord narcisme dat bij velen een schrikbeeld oproept. Een schrikbeeld uit de tijd waarin met of onder leiding van de narcist gewerkt moest worden. Bevlogen leiders cultiveren bevlogen medewerkers. De bevlogen leider op landelijk niveau doet samen leven in een land veranderen in samenleven. Samen werken verandert daar in samenwerken. Leiders met persoonlijkheidsstoornissen daarentegen scheppen chaos, verwarring en disharmonie. Narcistische trekken bij mensen worden zowel op jonge als op latere leeftijd op den duur herkend door personen uit hun directe omgeving. Het zijn immers zelfzuchtige personen. Opvallend is dat narcistisch gedrag in werkorganisaties juist op de hogere niveaus in de organisatie vaker voorkomt. In welke mate werknemers met narcisten te doen hebben is niet bekend. Op zoveel gebieden is het Surinaamse gemeenschapsleven gelijk het gesloten boek waaruit niet gelezen kan worden. En als het om werkorganisaties gaat, is zoveel wat zich daarin afspeelt niet bekend. Ook intern bestaat over de organisatie zelf dikwijls veel onwetendheid. In hoeverre personeelsleden in al onze werkorganisaties te lijden hebben van willen en grillen van narcistische leiders en managers zal zeer waarschijnlijk onbekend blijven. Het leed dat werkers door narcisme kunnen ondergaan in hun dagelijkse taakuitvoering moet niet onderschat worden. Gestoorde managers en leiders in organisaties creëren wat zij zelf hebben: ontregeling van de voortgang van het werk en gefrustreerde werkers. Gestoorde leiders van politieke organisaties brengen de hoofden van hun volgelingen op hol. Ook in deze organisaties komen narcistische leidfiguren voor. Deze lieden brengen het volk hun herderlijke boodschappen als sympathiek ogende, goedlachse en empathische personen terwijl zij in wezen mensen zijn zonder inlevingsvermogen, zonder gevoel voor wat anderen voelen, vol trots over zichzelf spreken, vol ijdele vervuldheid van zichzelf rondlopen en anderen als hun minderen beschouwen. Publiciteitsdolle personen die belangrijke posities hebben in organisaties zijn meestal narcisten die zichzelf als de populaire man of vrouw willen neerzetten. Met elleboogwerk banen zij zich een weg naar of dichtbij de top. Inderdaad zijn er leiders die hun ego niet in toom kunnen houden. Niet zelden worden zij voor hun heldendaden door anderen op het schild gehesen en rondgedragen. Zulks tot meerdere glorie van deze zonnekoningen met grootheidsgevoelens en zelfvergoding. Personen om de leider heen zijn menigmaal medeschuldig aan het narcistisch gedrag van hun voorman. Of een zekere mate van narcisme ondanks alle kritiek daarop goed is voor het leiden van organisaties kunnen de organisatiepsychologen ons misschien nader uitleggen. Soms worden leiders en managers ten onrechte beschuldigd van onwerkbaar gedrag. Soms gaat het om louter karaktermoord. Karaktermoord is erop gericht een ander als de boosdoener neer te zetten. Wanneer directieleden van grote organisaties van wandaden worden beticht en dit als landelijk nieuws wordt gedeeld, wordt daarna dikwijls niets meer daarover vernomen. De aantijging zal voor betrokkenen wel een lange nawerking hebben. Dat zal de aantijger of klokkenluider verder maar een worst wezen. En over klokkenluiders gesproken. Er is moed en durf voor nodig om de klokken des ondeugds te luiden. Met deze lieden is ook oppassen geboden. Immers, niet zelden hebben klokkenluiders ook ondergeschoven bedoelingen met hun beweringen die niet altijd onderbouwd zijn. Klokkenluiders in de politiek zoeken bij daglicht met de lamp naar gegevens om de tegenstander in een kwaad daglicht te stellen. Soms gebruiken zij daarvoor hun eigen verzinsels en leugens. Veroordeling van het gedrag van een regeringsleider of minister geschiedt menigmaal zonder het belichten van de context waarin het (politieke) gedrag zich voordoet of voordeed. Het bekritiseren van leiderschaps- of managersgedrag dient steeds geplaatst te worden binnen het samenspel tussen de leider of manager in kwestie en anderen. Dat is de context waarin ook klokkenluiders hun optreden als zodanig moeten plaatsen. Personen met boter op hun hoofd moeten de klokken maar met rust laten. Van deze figuren lopen nogal wat exemplaren rond in ons land. Ook en vooral in de Surinaamse politiek.
Stanley Westerborg
Organisatieanalist
