Het aantal huwelijken daalt, het aantal echtscheidingen neemt toe en de gemiddelde lengte van een Surinaams huwelijk is 12 jaar (Algemeen Bureau voor de Statistiek). De oorzaken moeten nog worden onderzocht. Het is wel goed nieuws voor advocaten: het brengt meer geld in het laatje.
Er zijn verschillen tussen Hindoestanen en Afro-Surinamers. Bij Afro-Surinamers komen eenoudergezinnen vaker voor, want ze trouwen minder, scheiden meer en hun huwelijk is van kortere duur. Het concubinaat en veelwijverij komen vaker voor. Dit gaat gepaard met een groter percentage onwettige kinderen. Bij Hindoestanen komen eenoudergezinnen minder vaak voor; ze ontstaan vooral door echtscheiding. Voor veel Hindoestanen is het huwelijk heilig. Het heeft te maken met hun godsdienst en misschien ook met de eigendomsrechten die in de huwelijkswetten geregeld zijn. Maar het is vrijwel zeker dat ook hier het aantal echtscheidingen toeneemt. Voor de armsten is samenleven en het concubinaat voldoende omdat eigendom geen issue is: men bezit weinig of niets. Overigens, samenwonenden scheiden ook, maar ze laten geen spoor achter in de registers.
Vooruitlopend op onderzoek worden hier, in willekeurige volgorde, enkele algemene oorzaken van echtscheiding aangestipt. Mensen vinden het moeilijk om de waarheid te vertellen over echtscheiding, zelfs tegenover een psychiater. Toch is er enige kennis rond dit onderwerp verzameld.
Een parallel tussen de toename van het aantal echtscheidingen en de economische crisis is mogelijk, maar dit hoeft niet per se zo te zijn. Wereldwijd heeft de toename van echtscheidingen meer te maken met psychische verandering: mannen en vrouwen denken anders dan vroeger. Het hoeft ook niet te betekenen dat huwelijken vroeger beter waren. Het kan betekenen dat mannen en vrouwen nu minder bang zijn om te scheiden.
Een belangrijke oorzaak van scheiding is seks. Seks is een bron van plezier en ellende. Het kan zorgen voor veel huiselijke onrust, maar het is moeilijk grijpbaar omdat de communicatie over seksproblemen moeizaam verloopt. Gebrek aan seks kan het probleem zijn. Anderzijds is ook de onthutsende beschikbaarheid van seks en het probleem dat seks niet langer als probleem wordt gezien, een probleem geworden. Jongeren beginnen op jongere leeftijd met seks of komen al vroeg in aanraking met zaken die met seks te maken hebben.
Een tweede oorzaak zijn vrouwen. Ze willen niet de hele dag schoonmaken en koken. Ze willen ook iets te zeggen hebben. Ze willen niet worden vereerd als godinnen die pakslaag krijgen en naar believen kunnen worden ‘gebruikt’. Als de man zich op zijn pik getrapt voelt, stappen zij naar de rechter voor een boedelscheiding, een beschermingsbevel of gebiedsverbod. Vrouwen met een goede opleiding en geld zijn zelfstandiger dan ooit en vrouwen met een titel nog meer. Hierdoor is de moderne relatie ontstaan: evenwichtig, gelijkwaardig en kameraadschappelijk.
Een veel voorkomende route naar echtscheiding is huiselijk geweld. Het geweld hangt vaak samen met alcoholmisbruik en intense jaloezie. Het taboe om te scheiden is minder geworden. Toch zijn er nog vrouwen die liever kiezen voor zelfmoord dan echtscheiding. Maar wie pleegt nu zelfmoord vanwege een jaloerse nietsnut of een agressieve zuiplap die in bed braakt? Het zijn meestal vrouwen met weinig of geen opleiding die afhankelijk, bang en onzeker zijn. Bied ze een kans om zelfstandig te overleven, met sociale en financiële opvang, en ze zullen sneller scheiden. Sommige vrouwen voelen zich overdreven verantwoordelijk voor hun man; ze doen net een mama van 40 jaar die denkt dat haar kindje van 50 jaar het niet zal redden zonder haar. Met eindeloos geduld wachten ze op de dag dat hij zal veranderen. Maar die dag komt nooit.
Een vierde oorzaak is egoïsme. Het individu wil groeien door sport, uitgaan, studie, reizen, lange werkdagen en desnoods een andere partner als het huwelijk niets oplevert. Het individu is uitsluitend op het eigen ‘ik’ gericht en dumpt het huwelijk als het niet aan de eigen wensen voldoet. Het individu is druk bezig met zichzelf en heeft geen tijd om na te denken over het huwelijk.
Een vijfde oorzaak is liefde. De vlam is gedoofd. Er is overspel geweest of de gedachte eraan. Zolang het onderscheid tussen denken en doen in stand blijft, kan het huwelijk stabiel blijven. Het is afgelopen met de liefde wanneer een partner zelfmedelijden krijgt en geen oog meer heeft voor wat de ander denkt, voelt en doet.
Vroeger was het huwelijk sterker dan het individu: je kon er niet omheen. Nu zijn er andere vormen van samenleven. Er zijn koppels die 40, 50 en zelfs 60 jaar getrouwd zijn. Jongeren reageren vol verbazing. Kinderen adviseren hun ouders nu snel om te scheiden. Vroeger bemoeide iedereen zich met het huwelijk (de ambtenaar, de geestelijke, de familie, de buren). Huwelijk was de norm; scheiden was de afwijking en sociale uitsluiting of uitstoting de straf. Nu is scheiden net zo normaal als trouwen. Het zijn privé zaken geworden.
Velen stappen onnadenkend in het huwelijksbootje. Men rent als een kip zonder kop naar de huwelijksambtenaar, vaak op basis van romantische ideeën. Men weet niet waaraan men begint of waarop men eigenlijk verliefd is. Tienerhuwelijken zijn onstabiel, vanwege hun onvolwassenheid. Familiedruk kan een persoon binden aan de verkeerde man of vrouw. Mannen die de kat in het donker knijpen, kunnen gedwongen worden om te trouwen om de eer van de familie te redden. Vrouwen zijn kwetsbaar, want ze kunnen al na de eerste seksuele ontmoeting zwanger raken. Ze moeten daarom onderscheiden tussen lust (het korte puur fysieke plezier) en liefde (de emotionele binding) om een verbintenis aan te gaan, maar het aantal ongewenste geboorten en abortussen laat zien dat dit heel moeilijk is. Sommige huwelijken zijn gewoon banale mislukkingen, vanwege ruzies zoals, “ik ben hoger geschoold dan jij”, “mijn familie heeft meer geld”, of drama’s over kruimels op de bank. Sommigen geven hun partner de schuld van problemen die in hun verleden of elders buiten het huwelijk geworteld zijn. Ze droppen hun persoonlijke misère voor de deur van het huwelijk; de boosheid wordt verschoven naar de partner als het leven niet lekker loopt. Het komt ook voor dat een koppel met een wankel huwelijk besluit een kind te nemen om een gezamenlijke interesse of afleiding te krijgen. Vaak gaat men toch binnen een paar jaar uit elkaar, nadat een of meer kinderen geboren zijn. Dit waren enkele oorzaken van echtscheiding.
Echtscheiding heeft ook gevolgen. Er blijven ‘slachtoffers’ achter met schaamte, pijn, lichaamskwalen, verdriet, eenzaamheid en zelfmoord. De misère is meestal erger voor degene die verlaten wordt dan voor degene die verlaat. Scheiding treft vooral middenklassers het hardst, vanwege de inkomensval. De armsten worden in dit opzicht minder hard getroffen: ze ruilen de ene armoede in voor de andere.
Volgens therapeuten is scheiden soms net doodgaan. Ze spreken van een ‘rouwproces’: voor een goede verwerking moet men rouwen, net als bij verlies van een dierbare. Een steunende omgeving kan een eenoudergezin door de moeilijke jaren heen helpen. Er moet ook aandacht zijn voor het verdriet van de kinderen die stilletjes blijven hopen dat de ouders weer bij elkaar zullen komen. Hun wereld kan op de kop worden gezet als er een stiefouder in het gezin komt. Het kind kan de stiefouder haten als het denkt dat die het van de moeder of de vader heeft beroofd.
Gescheiden moeders kunnen gemeen en wraakzuchtig zijn. Ze leven hun bitterheid uit door het onmogelijk of moeilijk te maken voor hun ex om zijn kinderen te zien. Deze vrouwen verdienen straf. Het is natuurlijk anders als een ouder aantoonbaar niet geschikt is als opvoeder.
We maken ons nu niet meer zo druk om echtscheidingen. Het staat niet meer zo centraal in onze ervaring zoals de dood of de belastingen. Na de echtscheiding heeft het geen zin om bitter terug te kijken op het huwelijk. Zie het als een herinnering met slechte en goede stukken. Het is een deel van je ervaring, maar het is achter je.
D. Balraadjsing
