De aansturing van het toeristisch product vindt in Suriname niet gericht plaats. Vanuit het ministerie van Toerisme (een hele tijd onderdeel van Minowc) en nu bij HIT is nooit goede aansturing geweest van dit potentieel onderdeel van de economie. De sector zit wel in de groei, maar er moet voor gewaakt worden dat producten hun waarde die voor een deel te maken hebben met authenticiteit, niet verliezen. Een van de toeristische waarden die wij moeten bewaken is de culinair. Dit aspect van onze toerisme wordt wel eens ontkend door deskundigen die actief zijn in het toerisme. Men geeft aan dat het alleen maar draait om het bos en alles wat daarin voorkomt. Internationale monitoringsinstanties noemen de culinair expliciet ook. Op de blogs die toeristen en stagiaires schrijven over hun bijzonder verblijf in Suriname, komt steevast het onderwerp culinair, dat fundamenteel divers is, aan de orde. De Javaanse culinair is bijzonder in het Caribisch gebied, omdat er in geen enkel land in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied een wezenlijke gemeenschap met een Indonesische achtergrond voorkomt als in Suriname. De aanwezigheid van deze groep in Suriname heeft te maken met de Nederlandse historische achtergrond van Suriname, maar op de Nederlandse eilanden in het Caribisch gebied komt zo een gemeenschap niet voor. Er is vanuit de koloniale regering in Suriname wel een beleid gevoerd om deze gemeenschap de gelegenheid en de vrijheid te geven om voort te bestaan met behoud van hun waarden en normen, evenals bij de Hindoestanen. Echter merken wij dat de stabiliteit die er heeft bestaan bij de Hindoestanen wat betreft hun specifieke waarden en normen (afkomstig van de wereldreligies die zij belijden), er niet aanwezig is bij de Javanen. De erosie heeft niet te maken met bewust beleid van de koloniale of de Surinaamse regeringen in enige periode, alhoewel gerichte koestering en behoud ook niet bepaald is nagestreefd. Het gevolg van de sterke morele basis is een sterkere maatschappelijke, sociale en economische positie van de Hindoestanen, waar bewust afgetopt is door Venetiaan in de NF-periode. De afwezigheid van een stabiele basis, maakt dat de Javaanse gemeenschap in rap tempo haar identiteit aan het afstoten is. Dat heeft te maken aan een schaamtegevoel en een afkeer tegen het eigene. Met name is er een afkeer tegen de taal van de ouders en de voorouders, want dat levert een accent waarop grappen worden gemaakt door de stedelijke bevolking (lees: de creolen op de kantoren). Er is een sluimerende maar gestadige beweging om alles van de voorouders, behalve de gronden die ze hebben gekregen van de koloniale regeringen, af te stoten, te beginnen met de taal. De groep die zegt dat ze de Javaanse taal niet kan praten, wordt groter, en men zegt het met trots. Een prominente persoon die de minderwaardigheid van deze taal heeft bevestigd is de voormalige directeur van Cultuur. We zien ook een groep die zich distantieert met de godsdienst van de voorouders namelijk de Islam. Er is onder deze groep een grote stroom van bekeringen tot het christendom. De Javaanse Islam is een onderdeel van de rijkdom van Suriname, omdat die in de details van de uitvoering verschilt met die van de Hindoestanen. Het verloren gaan van deze mooie rijkdom zal Suriname op de lange termijn als toeristisch land miljoenen gaan kosten. Maar de lange aanloop die we nemen vandaag heeft te maken met het verlies van de Javaanse culinair. Er is een beweging te bespeuren waar men ook afstand aan het nemen is van het traditioneel Javaans eten zoals het door de oude mae’s werd bereid en verkocht en die altijd in ruime mate is geapprecieerd door binnen- en buitenland. De warungs zijn de dragers van de Javaanse culinair in Suriname, vele zien hun rol echter niet zo. Men ziet het primair en vaak ook exclusief als een money making business. De verbastering heeft ertoe geleid dat ook ‘derden’ die de kennis niet hebben gehad vanuit de overlevering, een warung kunnen openen. Veel koks in de Javaanse warungs zijn vergeten of hebben afstand genomen van de bereidingswijze van de oude mae’s. de nasi, de bami en de sambal proeven nu heel anders. Deze ontwikkeling zal maken dat de Javaanse warungs zullen verdwijnen, omdat het geen pure Javaanse aangelegenheid zal zijn. Er wordt bijvoorbeeld thans bami klaargemaakt met alleen suiker, zonder andere typisch Javaanse ingrediënten. De dikke Javaanse bami is vervangen met tjauwmin bami en hier en daar zelfs met vermicelli. Velen maken nu sambal van ketchup, waarbij men het culturele erfgoed verkracht. De wijze van bereiding van de nasi is ook een het verloren gaan. De Indonesische ambassade, HIT en Cultuur moeten de weinige warungs die er zijn in Paramaribo, Wanica, Saramacca, Commewijne en die van Coronie en Nickerie, registreren en hen onderwerpen aan een korte training. Daarbij moet het besef bij hen worden bijgebracht dat zij in het toerisme met hun culinair een bijdrage hebben te vervullen met authentieke Javaanse producten en niet met gesuikerde bami en sambal van ketchup. Indien nodig moet een basiscursus ‘Javaans-Surinaams koken’ voor hen worden gedraaid.
