Het is inmiddels wel duidelijk dat Suriname niet alleen lijdt vanwege de economische crisis. Het lijden wordt verergerd en mogelijk verlengd door een psychologische crisis. De economische crisis heeft te maken met het verdampte geld en het gebrek aan inkomsten. De psychologische crisis heeft te maken met de snelle verarming van het kiezersvolk en het verdampte vertrouwen in het landsbestuur.
Vertrouwen dat eenmaal weg is, komt niet snel terug. Verkeerde daden worden niet vlug vergeten. Banken lenen wanbetalers geen geld meer en zetten ze op de zwarte lijst. Zakenpartners die de boel hebben opgelicht worden in de ban gedaan. Vrouwen geven mannen die hen steeds bedriegen of mishandelen, geen kans meer, ook al blijven ze smeken en sorry zeggen, tenzij die vrouwen dom of financieel afhankelijk zijn. Zo gaat het.
Het is andermaal bewezen dat je een land niet in je dooie eentje kan regeren, want dan krijg je weer armoede en slecht betaalde arbeid. Dat is niet goed voor het vertrouwen. Overigens is het niet de despoot die de mofinawan maakt; het zijn de mofinawan (lees: de laag-geschoolden) die de despoot maken. Het volk heeft gekozen. Maar kan je het arme volk de schuld geven van de economische crisis? Dat zou te gemakkelijk zijn. Het volk is zelf slachtoffer.
Het electoraat is voor een belangrijk deel zodanig gemanipuleerd of misleid dat het geloofde in de incorrecte feiten die het kreeg voorgeschoteld. Verhalen dat het goed ging met de economie of dat er geen devaluatie zou komen, zijn als zoete koek ingeslikt. Een klein maar invloedrijk deel van het electoraat was uiteraard omgekocht om zulke verhaaltjes te onder-steunen of niet tegen te spreken. Het geloof in incorrecte feiten heeft niet alleen te maken met onwetendheid. Psychologie speelt ook een rol, vooral ontkenning, het niet willen weten.
Het gat in de kennis van de mofinawan wordt gevuld met verhaaltjes en niet met feiten die de werkelijkheid weerspiegelen. Politieke kwakzalvers treden met wonderverhaaltjes de leeghoofden tegemoet. En de goedgelovigen geloven de verhaaltjes, omdat ze worden verteld door mensen in wie zij geloven. De keiharde feiten worden genegeerd, ook al zijn ze bekend of worden ze aan den lijve ondervonden. De mofinawan worden liever onderdrukt en uitgebuit door mensen die op ze lijken dan dat ze geholpen worden door de ander die niet op ze lijkt. Men reageert emotioneel en handelt niet op basis van feiten. Een deel van de kiezers is overigens nu wel terecht boos. Men heeft een verkeerde keuze gemaakt. Net als bij Saulus in de Bijbel zijn de schellen ze van de ogen gevallen. Men begrijpt nu hoe het werkelijk zit.
De mofinawan verdienen eerder begrip dan minachting. Alleen door hun angst, kwetsbaarheid en goedgelovigheid te leren begrijpen, zal men hun denkwijze kunnen veranderen. En uiteraard zal ook goede scholing ze leren wat het verschil is tussen feit en fictie, zodat men geen waarde meer zal hechten aan vliegende tapijten die ze nergens naar toe brengen, niet naar de trein, de huizenfabriek, de fly-over, de diepzeehaven of Dubai.
Het helpt niet om het vertrouwen terug te winnen door steeds anderen de schuld te geven van eigen falen. Vertrouwen komt ook niet terug als degenen met macht niets te vrezen hebben van de fouten die zij maken of van hun onacceptabel gedrag. Want wie doet ze wat? Ze hebben sloten geld om mensen om te kopen en de rechtsstaat te verzwakken. Degenen met minder macht daarentegen hebben meer te vrezen en zullen hun fouten niet toegeven, uit vrees voor een inkomensval. Er heerst dus een cultuur van intimidatie en angst waardoor steeds weer dezelfde fouten zullen worden herhaald met steeds weer dezelfde slechte resultaten. In elk groot bedrijf wordt de eindverantwoordelijke bestuurder of directeur die blundert, ontslagen om de reputatie van het bedrijf hoog te houden, maar niet in de BV Suriname. Een regering die steeds geheimzinnig doet, van links naar rechts zwalkt met haar beleid en corruptieschandalen in doofpotten stopt, wekt geen vertrouwen. Het ergst zijn de geldwolven die rond het machtscentrum hangen, waar het geld voor het grijpen ligt. Het zijn net als drugsverslaafden die steeds op zoek zijn naar drugs.
De oplossing van de economische crisis dient hand in hand te gaan met de oplossing van de psychologische crisis. Uiteraard kan de regering op de handen blijven zitten, zoals eerder is gebeurd, en wachten tot de prijzen voor goud en olie omhoog gaan of tot er nog meer leningen binnenkomen. Maar dan zal men niets hebben geleerd en weer dezelfde fouten maken.
Om het vertrouwen terug te winnen zou het zo moeten zijn dat een heel nieuw team van deskundigen het roer stevig in handen neemt en omgooit. Het zouden stuk voor stuk integere en onafhankelijke mensen dienen te zijn. En niet een beetje integer. Het zouden deskundigen moeten zijn met een onbevlekte reputatie en geen houtje-touwtje marionetten. Want niks wekt meer wantrouwen dan het beschermen of belonen van functionarissen die hebben misgekleund. Bij het zien al van die gezichten draait je maag weer om, net als bij het horen van de naam van het restaurantje waar je een flinke voedselvergiftiging hebt opgelopen.
Voor het herstel van vertrouwen is een verstandige en eerlijke verdeling van de schaarse middelen nodig, evenals specifieke, meetbare en haalbare toekomstplannen die voldoende draagvlak hebben en duurzame banen en poen produceren, waarbij uiteraard rekening gehouden moet worden dat de kosten voor de baten uitgaan. Dit alles dient begeleid te worden door een onafhankelijk wetenschappelijk adviesorgaan en gepaard te gaan met openbaarheid van bestuur en een aantoonbare aanpak van corruptie.
D. Balraadjsing
