Enkele jaren geleden – op 9 november 2014 – werd herdacht dat op die dag precies vijfentwintig jaar eerder de ‘Muur’ viel. Die was in 1961 opgetrokken om het oostelijk en het westelijk deel van de Duitse hoofdstad nóg duidelijker dan voorheen te markeren. Er had menig grap over de muur de ronde gedaan zoals over de man die op die gedenkwaardige dag in 1989 in Berlijn zijn fiets tegen een muur had gezet en bij terugkeer bemerkte dat niet de fiets maar de muur weg was! Bij de herdenking in kwestie werd in de Westerse media uitvoerig stilgestaan bij de gruwelen die de Muur had veroorzaakt – van familieleden die niet meer bij elkaar op de koffie konden tot en met over het bouwsel naar het westen klauterende Oostduitse Vopo’s die door collega’s op de korrel werden genomen.
De Muur werd voor het westen al snel het symbool voor alles wat er mis was met hetgeen Oostelijk van dat bouwwerk was gesitueerd. En de val werd dan ook beschouwd als een triomf van nog net niet het kaliber van de overwinning van de Geallieerden op Nazi-Duitsland. Was die euforie wel gerechtvaardigd ?
De vorige eeuw werd Europa geteisterd door de twee bloedigste oorlogen ooit. Ging het bij de Eerste Wereldoorlog nog om musket en primitief veldgeschut dat niettemin leidde tot de slachtingen van Verdun en de Somme – in de Tweede Wereldoorlog gingen de remmen pas goed los. Voor de statische loopgravenoorlog van WO-1 die vooral aan soldaten het leven kostte kwamen troepenverplaatsingen over grote afstanden, concentratiekampen en genocide in de plaats. Gooiden in WO-1 kort na de ‘uitvinding’ van het vliegtuig de piloten hun bommen nog met de hand uit hun tweedekker nadat zij de glazen kap van de cockpit opzij hadden geschoven – in WO-2 werden steden zoals Dresden, Warschau en Rotterdam geheel of gedeeltelijk platgebombardeerd door bommenwerpers, geëscorteerd door snelle jagers. Ook Suriname speelde een belangrijke rol in die oorlog: de geallieerde oorlogsindustrie was voor zijn vliegtuigbouw voor een groot deel afhankelijk van Surinaams aluminium en honderden Surinamers vochten mee tegen Japanners en Duitsers.
In beide apocalyptische gebeurtenissen speelde Duitsland een hoofdrol en WO-2 was zelfs voor de volle honderd procent toe te schrijven aan het oorlogszuchtige régime dat de Duitsers in de jaren dertig willens en weten in het zadel hadden geholpen door een van de agressiefste figuren uit de menselijke geschiedenis als kanselier te kiezen. Een psychopaat die in het boek dat hij in de gevangenis aan zijn secretaris dicteerde tot in de finesses uit de doeken had gedaan hoe hij, eenmaal aan de macht, te werk zou gaan.
Dit korte bestek leent zich er niet toe de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog in extenso te beschrijven. Voor de ouderen is dat ook niet nodig: ze zijn overbekend met het beeld- , geluid- en archiefmateriaal uit die tijd. Volstaan we met het gegeven dat de Tweede Wereldoorlog uiteindelijk aan naar schatting 60 miljoen mensen het leven kostte, waarvan ongeveer de helft burgers. In de Sovjet-Unie alleen al vielen 25 miljoen slachtoffers van het Nazi-regime.
Nadat de agressor in 1945 verslagen was door de oprukkende legers van de Geallieerden in het Westen en het Russische leger in het Oosten werd het land opgedeeld in vier zônes: een Amerikaanse, een Engelse, een Franse en een Russische. Ook Berlijn werd in evenzoveel zônes verdeeld. Wat zou erop tegen zijn geweest die toestand een permanent karakter te geven en een einde te maken aan Duitsland als zelfstandige natie na de apocalyps die het over Europa had gebracht ? Werd niet het precedent daarvoor enkele decennia eerder geschapen toen na de Eerste Wereldoorlog het Oostenrijks-Hongaarse Rijk en het Ottomaanse Rijk – de toenmalige tegenstanders van de ‘Geallieerden’ – als staatkundige eenheden ophielden te bestaan ?
Maar er heerste in 1945 een sterk anti-Russische sfeer in het Westen en dat was niet onbegrijpelijk door de de slachter die daar in 1924 aan de macht was gekomen. Men gaf er daarom de voorkeur aan om het verslagen Duitsland in te lijven bij de nieuwe Westerse orde die nu geheel en al gericht was tegen het ‘rode gevaar’. De aanstichter van WO-2 kreeg via het Marshall-hulpprogramma alle steun bij zijn wederopbouw, werd lid van internationale organisaties en een belangrijke bondgenoot bij de afwering van het ‘communisme’. Voor de oorlogsmisdaden van het Naziregime werden tijdens het proces van Nürnberg uitsluitend zijn kopstukken ter verantwoording geroepen terwijl het gros van de oorlogsmisdadigers hun vroegere kantoorbaantjes weer mochten oppakken. De opdeling in “Bezirken’ werd snel ongedaan gemaakt en Duitsland mocht weer meedoen in de vaart der volkeren alsof er niets was gebeurd.
De Sovjets evenwel bleven consequent vasthouden aan de bij de conferentie van Jalta afgesproken opdeling en vormden de Russische bezettingszône in 1949 om tot ‘Deutsche Democratische Republik’. Die kreeg al snel het karakter van een satelliet van Moskou en groeide uit tot welvarendste land binnen het Oostblok. Maar in de ogen van het Westen kon het, daartoe geïnspireerd door zijn buurland, geen goed doen. Zijn leiders werden beschouwd als verraders en speciaal de ‘Stasi’, zijn geheime dienst (zoals ieder land die kent), werd in geluid en beeld bestempeld als zowat de meest perfecte organisatie uit de geschiedenis van de mensheid. Weinigen zagen dat de hetze van West-Duitsland tegen zijn Oosterbuur vooral het karakter had van een afleidingsmanoeuvre voor de eigen recente misdaden.
Maar de toenemende politieke druk van het Westen, de wisseling van de wacht in Rusland met zijn Glasnost en Perestroika, de onhoudbare situatie van de enclave West-Berlijn in het hart van de DDR en het groeiende aantal burgers dat het Oostblok voor het Westen verruilde leidden uiteindelijk tot de bejubelde val van de muur in november 1989. Is scepsis over die vreugde bevreemdend ? Hadden tal van andere, vooral de koloniale, mogendheden niet eveneens de nodige sancties onder ogen moeten zien voor wandaden – iedereen kent de voorbeelden – gepleegd in de loop van hun geschiedenis ? De vraag stellen is hem beantwoorden, maar helaas waren er in die gevallen vrijwel geen instanties of instituties zoals in 1945 om die sancties op te leggen en uit te voeren.
Volgend jaar, in november 2019, zal het 30 jarige jubileum van de “Val van de Muur”, gevierd worden. Misschien zal dan wel enige reflectie plaatsvinden over de achtergronden die toen hadden geleid tot het optrekken van dat vermaledijde bouwwerk.
Anton van den Broek
