Oppositie dacht Maduro via de ‘referendum revocatorio’ af te kunnen zetten
De assembleeverkiezingen van begin december 2015 hebben tot een politieke aardverschuiving in Venezuela geleid. De voorheen machteloze neo-liberale oppositie is vanuit het niets tot de positie van ‘politieke factor van betekenis’ opgeklommen. Tegen de achtergrond van de almaar verslechterende politieke – en economische situatie van het land, zet deze oppositie al haar ter beschikking staande kaarten op een voortijdig vertrek van Nicolas Maduro en zijn Chavistische Verenigde Socialistische Partij. Ter bezwering van de sterk divergerende meningen en ter afwending van een mogelijke scheuring binnen de oppositie, besloot de MUD (la Mesa de la Unidad Democratica), eind januari, met een Salomonsoordeel, alle wettige ‘allesreinigers’ tegelijkertijd op te starten. De bezweringsformule hield in, dat er zowel op een verkorting van de ambtstermijn middels een grondwetswijziging, als een terugroepingactie, als aanhoudende (vreedzame )straatacties zou worden ingezet. Hoe staan de zaken er vier maanden na dato eigenlijk voor? Wat is er uiteindelijk van deze voornemens terechtgekomen? Wordt er nog steeds op bovengenoemde drie paarden gewed? Of heeft het voortschrijdende inzicht tot een noodzakelijke koersverlegging geleid? Een korte tussentijdse impressie.
Constitutioneel amendement
De MUD heeft – tot veler verbazing en ongeloof – het amenderen van de grondwet als een serieuze optie gekwalificeerd. De insteek was het, om via een initiatief-grondwetsontwerp de presidentiële ambtstermijn, te beginnen met de zittende, van zes tot vier jaar te reduceren,. Netto resultaat van deze exercitie, aldus de (amateur)strategen van de MUD zou inhouden, dat er uiterlijk in december van dit jaar nieuwe presidentsverkiezingen zouden worden gehouden. Deze zouden vervolgens, met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid, door een kandidaat uit oppositionele kringen worden gewonnen. Gevoegd bij de reeds gerealiseerde ruime meerderheid in De Nationale Assemblee, zou hiermee op een vreedzame en bovenal legale manier het (definitieve?) einde van de Chavistische Bolivariaanse Revolutie tot stand zijn gebracht.
Deze strategie is op 25 april, snoeihard en voorspelbaar, door het zwaar Chavistische geïmpregneerde Constitutionele Hof weggeschoten. In een breedvoerige motivering stelde het Hof: dat de grondwet inderdaad een voorziening voor een inkorting van de presidentiële ambtstermijn heeft ingebouwd. Dat er, wat haar instantie betreft, rechtens dan ook geen substantiële bezwaren tegen een actie met bedoelde intentie bestaan. Dat er mitsdien geen vuiltje aan de lucht is, ervan uitgaande, dat de gebruikelijke juridische ge – en verboden bij het maken van een initiatief-wetsontwerp worden gerespecteerd. Met één onvoorwaardelijke kanttekening: Een grondwettelijk amendement, geënt op een vermindering van de presidentiële ambtstermijn kan – uiteraard! – nooit en tenimmer met terugwerkende kracht tot het zittend staatshoofd van kracht worden verklaard: “Para aceptar la hipótesis de la retroactividad constituye una violación incuestionable del ejercicio de la soberanía se indica en el artículo 5 de la Carta Magna, ya que equivaldría a un rechazo de la voluntad del pueblo”. (“Acceptatie van de hypothese van de terugwerkende kracht, impliceert niets minder, dan een flagrante schending van de in artikel 5 Grondwet toegekende soevereiniteit, en komt neer op een onmiskenbare afwijzing van de wil van het volk”). Met andere woorden: het geamendeerde wetsartikel regardeert na aanname dwingend de eventuele opvolger van de zittende president. Het zittende staatshoofd zal zijn presidentieel mandaat hoe dan ook, wetsconform rustig tot 2018 kunnen uitdienen…..Weg mogelijkheid voor de oppositie!
Referendum revocatorio
De Venezolaanse grondwet voorziet daarnaast in de mogelijkheid om de president halverwege zijn ambtstermijn via een referendum revocatorio ‘terug te roepen’. In het geval van Nicolaas Maduro, valt de fatale termijn op 19 april 2016. Het traject bestaat – in tegenstelling tot een eerdere incorrecte melding mijnerzijds – uit drie stappen. Stap 1. Vereist dat één procent van de officiële kiezerslijst een eerste verzoek doet bij het Venezolaanse OKB, om een toestemmingsreferendum te mogen houden. Het handelt hier niet om een willekeurige verzameling aan handtekeningen. Elke Staat (district) dient met een wettelijk vooraf vastgesteld minimum aantal aan handtekeningen vertegenwoordigd te zijn. Voorbeeld: als in de Staat Caracas minder dan 16.343 geldige handtekeningen worden vastgesteld vervalt het verzoek in zijn geheel en dient er dus een nieuw verzoek te worden ingediend. Stap 2. Is de eerste horde met succes genomen, en wordt er vervolgens van het OKB toestemming verkregen, dan mag er een ‘toestemmingsreferendum’ worden georganiseerd. Voor een succesvolle ‘toestemmingsreferendum’ vereist de grondwet, dat de oppositie binnen drie dagen vier miljoen handtekeningen bijeen weet te rapen. Onder de huidige omstandigheden overigens een fluitje van een cent. Stap 3. Na opnieuw de goedkeuring van deze vier miljoen handtekeningen door het OKB, kan dan eindelijk de finale, het ‘ontheffingsreferendum’ worden georganiseerd. Een succesvol ‘ontheffingsreferendum’ vereist, dat het aantal oppositionele stemmen gelijk aan of groter is, dan het aantal dat Nicolas Maduro bij de verkiezingen van april 2013 heeft weten te behalen. Maduro won de verkiezing van 2013 met 7.587.579 stemmen. De oppositie zal dit aantal voor een positieve uitslag dus minimaal bijeen dienen te rapen. Nogmaals: het volstaat dus niet, dat de oppositionele uitdager van de president een normale meerderheid aan stemmen weet te behalen. Voorbeeld: bij een ruime overwinning van de oppositie met een verschil van – pak hem beet – 2 miljoen stemmen, bij een totale oppositionele stemmenaantal van 7 miljoen en vijfhonderdduizend stemmen, is Nicolaas Maduro, ondanks deze nederlaag met een verschil van 2 miljoen stemmen, toch de uiteindelijke winnaar van het referendum en dient hij zijn ambtstermijn bijgevolg normaal uit. Welk oppositielid het in de uiteindelijke finale tegen Maduro op zal nemen, is een verre van uitgemaakte zaak. EVENALS BIJ ONS IN SU, GELDT OOK VOOR VENEZUELA HET UNIVERSELE ADAGIUM: VELEN VOELEN ZICH GEROEPEN; WEINIGEN ZIJN ECHTER UITVERKOREN. Who the cap fits, let him wear it – wie de schoen past, die trekke hem aan!
Time squeeze
Er schuilt echter een nog uiterst verraderlijke addertje onder het gras. De Venezolaanse grondwet onderscheidt namelijk twee situaties. Situatie 1: het referendum wordt uiterlijk 31 december van het lopend jaar gehouden. Wordt deze met de wettelijk vereiste meerderheid gewonnen, dan moet er grondwetsconform een nieuwe presidentiële verkiezing worden gehouden. Wij kunnen er gevoeglijk vanuit gaan dat de nieuwe president in dat geval uit oppositionele rijen zal voortkomen. Situatie 2: De verkiezing wordt op 2 januari 2017 gehouden. De Memorie van Toelichting bij de grondwet kwalificeert deze datum als behorende tot ‘de laatste twee jaar’ van de presidentiële ambtstermijn. Ook in dit geval wordt, bij een overwinning van de oppositionele kandidaat, de president gedwongen om Mira Flores, het presidentiële paleis, te ontruimen. Echter met dit essentiële verschil: aangezien het hier een oppositionele overwinning binnen de laatste twee ambtsjaren van de zittende president betreft, wordt er geen nieuwe verkiezing uitgeschreven, maar wordt Nicolas Maduro door de vice-president van het land opgevolgd. Oppositieleider en potentieel presidentskandidaat Henrique Capriles heeft zich, ten volle bewust van dit scenario, reeds expressis verbis hierover uitgelaten:“Si el revocatorio no es este año, no tiene sentido. No nos interesa un mismo Gobierno. O es este año o no hay revocatorio”. (Als het referendum niet dit jaar wordt gehouden, heeft het geen zin haar te organiseren. Wij zitten helemaal niet te wachten op meer van hetzelfde. Of we doen het dit jaar, of helemaal niet).
Noodtoestand
Nicolas Maduro heeft intussen alle registers opengetrokken om de oppositie blijvend te neutraliseren. Het staatshoofd heeft op 13 mei jl. de noodtoestand voor heel Venezuela afgekondigd. De noodtoestand geeft Maduro de bevoegdheid om alle demonstraties op te schorten alsmede het vrije communicatieverkeer tussen burgers te beperken en zo nodig per onmiddellijk op te schorten. Officieel moet het heten, dat er sprake is van een economische noodsituatie en een reële mogelijkheid van een (extern aangestuurde) militaire staatsgreep. À propos: in casu wordt Venezuela hier op een tweede noodtoestand getrakteerd. Vier maanden geleden greep Maduro namelijk ook reeds naar dit paardenmiddel. En sindsdien regeert hij het land per decreet.
De oppositie
De oppositie in De Nationale Assemblee heeft furieus gereageerd op de afkondiging van de noodtoestand. Zij kwalificeert het decreet als ‘’ongrondwettig en in strijd met de geest van de grondwet’. Zij bestempelt de actie als een – tot mislukken gedoemde – poging tot intimidatie van de oppositie. Zij is en voelt zich in deze echter totaal machteloos en zonder een wapen om van zich af te slaan. Henry Capriles heeft, in hevige vertwijfeling, naar de mogelijkheid van een militaire ingrijpen verwezen: “No vamos a aceptarlo, hago un llamado al país a desconocer ese decreto…. No queremos solución militar, pero esto es inaceptable.”( We zullen het niet accepteren; ik roep het land op om het decreet te negeren… Wij willen geen militaire oplossing, maar dit is onaanvaardbaar). De oppositie heeft intussen laten weten er absoluut niet over te peinzen om de eerder aangekondigde protestmanifestaties, verband houdende met de terugroepactie op een lager pitje te zetten.
In alle werkelijkheid betekent de noodtoestand voor hen echter niets minder dan een existentiële ramp. Immers, zoals eerder gesteld, geldt met de noodtoestand, tenzij anders wordt beslist, een opschorting van het recht op samenscholing en het recht op vrij verkeer tussen burgers. Tevens wordt hierdoor het traject richting het ‘toestemmingsreferendum’, met de harde eis tot het inzamelen van de benodigde vier miljoen handtekeningen, in ieder geval voor het moment, effectief tot staan gebracht. Voeg hieraan toe, dat er geen uiterste termijn aan de afkondiging is gekoppeld. Met als consequentie, dat deze enkele weken, maanden maar in principe dus ook enkele jaren zou kunnen worden aangehouden.
Open kaart
De Chavisten hebben intussen besloten om ‘ gewoon open kaart’ met de oppositie te spelen. Nicolas Maduro: “El referéndum no es una obligación, es una opción. Las únicas elecciones inaplazables son las presidenciales”(Het referendum is absoluut geen grondwettelijke verplichting. Het is niet meer dan een optie. De enige onvervangbare verkiezingen zijn de presidentsverkiezingen). Hij liet tevens weten, dat wat hem betreft, de noodtoestand eerder iets van lange, dan van korte duur is. De president had het over een aanhouden tot ergens ver in 2017. Deze periode, zo stelt hij, is nodig om de, door de binnenlandse oppositie en de rechtse door het buitenland stelselmatig gesaboteerde Venezolaanse economie, weer enigszins op orde te krijgen. Andere vooraanstaande Chavistas hebben eveneens gezworen het niet te zullen meemaken, dat de oppositie de politieke macht in het land herovert. Zo liet Jorge Rodriguez, burgemeester van Caracas en vooraanstaand partijlid, achteloos weten, dat de oppositie een referendum binnen dit kalenderjaar op haar buik mag schrijven. En Aristóbulo Istúriz, de vice-president van Afro-Venezolaanse afkomst, heeft gemeend er een extra schepje bovenop te moeten gooien: “Aseguro que no dejarán el poder….A Maduro no lo van a sacar ni con referéndum ni con nada”( Ik kan u verzekeren dat zij de macht niet uit handen zullen geven…..Maduro zullen zij echt niet uit het zadel kunnen wippen; noch via een referendum ……noch via iets anders).
Internationaal
Het is echt niet gewaagd te stellen, dat een combinatie van enerzijds het uitblijven van tastbare verbeteringen in de economische situatie van het land, en anderzijds het ongerijmde uitstel van het referendum tot ‘ergens volgend jaar’, meer dan voldoende voer is voor aanhoudende protesten en verhevigde straatacties. En dit alles, in weerwil van de afgekondigde noodtoestand,. Er wordt dan ook van alle kanten ernstig gewaarschuwd voor een scenario met onnodig veel bloedvergieten. Vanuit verschillende regionale organen wordt intussen koortsachtig gewerkt aan een alternatief om dit scenario te voorkomen. Een voor partijen acceptabele oplossing van de impasse, is echter niet zo een twee drie gevonden. De secretaris-generaal van UNASUR, Ernesto Samper heeft de hulp ingeroepen van twee erkende vrienden van de Chavisten, te weten Omar Torrijos en Jose-luiz Zapatero, respectievelijk gewezen president van Panama en minister-president van Spanje. Daarnaast heeft Luis Almagro, de secretaris-generaal van de Organisatie van Amerikaanse Staten, de OAS, te kennen gegeven, dat er op zeer korte termijn een spoedvergadering zal worden uitgeschreven. Op deze bijeenkomst zal o.a. de noodzakelijkheid van het uitroepen van de noodtoestand worden ‘geëvalueerd’: “Ik werk aan een Venezolaans rapport over de mensenrechten, de rechterlijke macht, de politieke gevangenen, het tekorten aan voedsel en medicijnen, de machtsverhoudingen en de corruptie “.
Deze en andere commentaren van de secretaris-generaal zijn hem op een forse afwijzing en ferme kritieken in Caracas komen te staan. De minister van Buitenlandse Zaken Delcy Rodriguez gaat in haar kritieken het verst: “Señor Almagro, cada vez (que) declara destila su odio contra Venezuela y sus autoridades legítimas. Usted forma parte de la escoria imperial…Usted solo repite libretos que le dictan sus amos imperiales”(“Meneer Almagro, iedere keer fulmineert u uw haat tegen Venezuela en zijn legitieme autoriteiten. U bent gewoon een deel van de imperialistische escorte … U herkauwt slechts de voorschriften, die uw imperialistische zetbazen u voorschrijven).
De sluimerende vete tussen Caracas en de OAS is ondertussen op een keiharde open confrontatie uitgedraaid. Na een zoveelste ‘below the belt’ vanuit Caracas, waarbij dit keer Maduro himself de secretaris-generaal voor alles en nog wat, maar bovenal voor ‘verrader in dienst van de CIA’ uitmaakte, was de maat voor Almagro echt helemaal vol en sloegen bij hem alle stoppen door. Hij besloot de hem toegeworpen handschoen met beide handen op te pakken. In een twaalftal tuits spuide hij zijn gal in volle omvang richting Nicolas Maduro: “Jij bent de verrader van de politieke ethica met je leugens en verraad van het meest heilige principe van de politiek; dat is je aan de controle van je volk te onderwerpen …… Geef het recht terug recht aan je volk in de meest brede zin van het woord. …. Ga op zoek naar de echte moordenaars van 43(doden) en niet de momentaan veroordeelden, die louter omwille van hun ideeën opgesloten zitten ….. Geef De Nationale Assemblee haar legitieme macht terug, omdat die (wel) het volk vertegenwoordigt….Gun het volk het recht om zelf haar toekomst te bepalen…..Het blokkeren van de mogelijkheid tot het houden van het referendum, ontneemt het volk de mogelijkheid om zelf over haar toekomst te beslissen en transformeert je tot een dictator, zoals wij er zoveel op dit continent hebben gehad…Jouw leugens, zelfs duizend keer herhaald, zullen nooit en te nimmer in ook maar één enkele waarheid uitmonden”……..…Wordt vervolgd!
mr. drs. Guno Rijssel
