Managers worden vaak met ongewenste toestanden in hun organisatie geconfronteerd. Velen onder hen geloven in de maakbaarheid van de juiste organisatiestructuur en het productieve werkklimaat. Leiders van politieke partijen richten hun partijkernen op die samen de ruggengraat vormen van de organisatie. Ook deze partijmachtigen geloven sterk in de vanzelfsprekende kracht van hun structuren. Het opruimen van ontstane wanorde in organisaties of elders waar mensen frequent bij elkaar komen, zal doorgaans maar moeizaam verlopen. Dat komt omdat de mens van aard chaotisch is. Burgers nemen het heel dikwijls niet zo nauw met begrippen als stiptheid, zorgvuldigheid, en nauwkeurigheid. Het rommelt overal. Het ‘dier’ in de mens wil dat nu eenmaal zo. Orde scheppen in de chaos is een illusie, een begoocheling. Althans, volgens de chaostheorie. Want deze theorie leert dat wat als chaos overkomt, bij voortduren daarvan uiteindelijk een herkenbaar patroon, een vaste structuur krijgt. Er kan op den duur zelfs sprake zijn van oneindige herhaling van chaotisch overkomende toestanden die in werkelijkheid geen chaos zijn. De oerknal behorende bij het scheppingsverhaal leeft in de verbeelding van mensen op aarde voort als ooit ontstane chaos in het heelal. Maar die chaos was zeer waarschijnlijk op bijzondere wijze voorzien en gestructureerd. Neem als ander voorbeeld maar de dagelijkse wolkenvorming in de lucht, of het vertrouwde beeld van de opstijgende kringetjes uit sigarettenrook. Voor ons zijn dat chaotische beelden die min of meer een vaste structuur hebben gekregen. Het Fiso-salarissysteem als mislukte operatie wordt nu verheven naar het niveau van “nog net geen chaos”. Het ontstaan van chaos heeft altijd een bron. Gecreëerde chaos heeft ook gemakken. Ruim daarom de rommelige werkplaats van de vakman nooit eigendunkelijk op. Hij is dan zijn oriëntatie kwijt. Chaos heeft haar eigen verhaal en betekenis. Het Surinaamse parlement is een orgaan dat openbare orde middels allerlei wetten nastreeft. Haar leden roepen de regering voortdurend ter verantwoording, en waar nodig, tot orde. Maar het college is zelf niet bepaald het toonbeeld van orde en regelmaat. Waarschijnlijk houdt juist wanorde het parlement levend en levendig. Soms werkt wanorde stimulerend. De chaotische toestanden op druk bezochte plaatsen worden deels verholpen door de illegaliteit waaraan parkeerwachters zich schuldig maken. Autobestuurders klagen steeds weer over deze lieden, maar zij zijn opgelucht wanneer zij tijdens de jaarbeurs hulp krijgen van de parkeerwachter. Zij betalen hun chaotische dienstverlener dan in dankbaarheid. Aanhoudende chaos stuurt, zo gezien, het menselijk gedrag wel degelijk.
Maak de chaos functioneel
De grote droogte is in aantocht. Vooraf is dit patroon ons als burgers bekend: vuur en rook alom. Er wordt geklaagd, maar daar blijft het bij. Verbranding van huisvuil, gras- en bermbranden overal in het land. Ernstig ongerief daardoor, maar daarmede houdt het ook op. En het maakt niets uit om wie het gaat. Van hoog tot laag doet mee aan dit rommelig gedrag dat een vaste plaats verworven heeft in het openbare leven. De brandweer waarschuwt tegen deze tijd van het jaar steeds ernstig voor brandgevaar. Verder kan de brandweerman niet gaan, want de ontstane regelmaat, ook in dit wangedrag van burgers, belet de overheid tot heden het brandweerkorps wettelijke bevoegdheden tot optreden tegen koppige burgers toe te kennen. Zichtbare illegaliteit in Suriname dateert van jaren her. Daarom is het gejammer van politiek opposanten over onderhandse aanbestedingen of over corruptie niets anders dan kinderlijke prietpraat, omdat hun politieke meesters uit het (recente) verleden identiek gedrag als politici vertoonden. De oude rekenkamerverslagen en de honderden clad-rapporten maken onderbouwd melding van politieke wandaden uit vervlogen tijden. Die objectieve rekenkamervoorzitter van toen werd daarom de laan uitgestuurd. Hij rapporteerde over namen van politici die hun voorschotten van staatswege voor de aanschaf van hun dure prive-voertuigen niet of slechts ten dele hadden terugbetaald. Dat was politieke ontheiliging. Schrijver dezes heeft dit document, met daarin de aanklacht, ter behandeling ooit in handen gehad. Geen verzinsel, derhalve. Crisissituaties vragen om op vindingrijke, creatieve, originele en intelligente wijze te kunnen omgaan met probleemverschijnselen. Onze crisisbestrijders beseffen te weinig dat chaos best wel functioneel gemaakt kan worden. Orde scheppen dankzij gekweekte wanorde. Geschokt door ernstige managementblunders zijn vele organisaties in de wereld diep door het stof gegaan en door herbezinning tot nieuw leven gekomen. Maar managers en openbaar bestuurders die de wet van de stimulerende wanorde niet tot zich nemen houden zich in tijden van economische crisis toch maar liever bij hun vertrouwde recepten en aan hun overzichtelijke lean & mean-organisaties. Dat zoveel beleidsgebieden bij ons er reeds jaren verwaarloosd bij blijven liggen, heeft zeer waarschijnlijk niets te maken met onwil. Neen, het gaat om de bewijzen dat bestuurders reeds tijden tegen de grenzen aanlopen van hun bestuurlijke vermogens. Waarom kan de ruimtelijke ordening in ons land maar niet van de grond komen? Waarom is het overheidsapparaat, zelfs tijdens voorspoedige regeerperioden, nimmer onderwerp van serieuze reorganisatie geweest? Waar is de sedert 1987 beloofde herschrijving van onze grondwet gebleven? Zien regeerders maar niet in, dat deze onwerkbare basiswet vanaf 1988 de bestuurlijke en economische ontwikkeling van ons land ernstig tegenhoudt? Nu heeft een terugroepkwestie volksbrede aandacht, met niets als rendement. Wat heeft de recente grondwetscommissie voorgesteld? Onder meer, dat het afgewezen terugroeprecht maar moet blijven in de tekst van de grondwet nieuwe stijl? Zal straks van de gewijzigde grondwet een opvoedende werking uitgaan? Het dal waarin Suriname zich thans bevindt, de daaruit voortvloeiende ontregeling van zoveel belangen biedt toch nog de unieke mogelijkheid ons land, niet langs wegen van de geleidelijkheid, doch in versneld tempo, tot ontwikkeling te brengen. Opposanten beweren immers, dat zij het straks ook kunnen. Sla daarom nu de hand aan de ploeg, regeerders. Het thans ontstane klimaat leent zich immers uitstekend voor het doorvoeren van drastische, zelfs impopulaire saneringsmaatregelen. Het is nu buigen of barsten. Grote ondernemingen die aan de rand van de afgrond stonden, hebben, zoals aangehaald, juist daardoor op termijn opvallende successen geboekt. Voor deze reddingsoperaties zijn echter hersenen, intelligentie, objectiviteit en gedecideerd leiderschapsoptreden vereist. De regeringsleider zal daarom ook zijn entourage terdege moeten veranderen door professionals om zich heen te hebben die op wetenschapelijk niveau weten om te gaan met de heersende vraagstukken, ook in hun onderlinge samenhang. Met micro kennis worden macro vraagstukken niet geïdentificeerd, niet goed geanalyseerd, nog minder opgelost. Ontstane chaos kan stellig ook ten goede worden aangewend.
Stanley Westerborg;
Organisatieanalist
[email protected]
